Prawo budowlane, w którym specjalizuje się nasza kancelaria, to przepisy zebrane w ustawie z dnia 1 lipca 1994 roku. Od tego czasu była ona wielokrotnie nowelizowana, a ostatnią zmianę wprowadzono w styczniu 2017 roku. Znajomość tej ustawy powinna być szczególnie ważna dla wszystkich, którzy stykają się z kwestiami dotyczącymi projektowania, nadzoru, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, a także współpracują w tym zakresie z organami administracji publicznej. Przyglądając się polskiemu prawu budowlanemu w perspektywie historycznej oraz zmianom podejmowanym w ramach obecnie obowiązującej ustawy, prześledzimy zachodzące w nim zmiany oraz zwrócimy uwagę na kwestie, które wydają się najistotniejsze dla branży budowlanej.
Jak zmieniało się prawo budowlane w Polsce?
Pierwsze ustalenia prawne dotyczące polskiego prawa budowlanego sięgają 16 lutego 1928 roku, kiedy to zostało wydane rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o prawie budowlanym i zabudowie osiedli (Dz. U. 1928 nr 23 poz. 202). Funkcję prezydenta pełnił wówczas Ignacy Mościcki. Rozporządzenie zostało wydane z mocą ustawy i było bardzo obszerne – liczyło bowiem 422 artykuły. Dla porównania – obowiązująca obecnie ustawa, która weszła w życie 1 stycznia 1995 roku, liczy 108 artykułów. Nie oznacza to jednak, że jej pierwowzór z 1928 roku był bardziej złożony. Różnica wynikała przede wszystkim stąd, że rozporządzenie o prawie budowlanym i zabudowie osiedli obejmowało znacznie szerszy obszar kodyfikacji.
Przedwojenne rozporządzenie
Poza kwestiami, które współcześnie wchodzą w sferę zainteresowania Prawa budowlanego, w pierwszym akcie prawnym zawarto także kwestie z zakresu dzisiejszej ustawy o gospodarce nieruchomościami, ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ochrony przeciwpożarowej, prawa cywilnego, ustawy o drogach publicznych, prawa lokalowego, a także przepisów techniczno-budowlanych dla niektórych obiektów budowlanych.
Przedwojenne rozporządzenie okazało się bardzo uniwersalne i praktycznie, czego dowodem może być fakt, że nowe przepisy wprowadzono dopiero po 33 latach. Ponadto funkcjonowało ono w bardzo zróżnicowanych warunkach gospodarczych. Przez wiele lat odpowiadało zarówno potrzebom systemu gospodarki rynkowej, jak i warunkom globalnego kryzysu gospodarczego i politycznego, który poprzedzał wybuch II wojny światowej. Akt prawny sprawdził się także po wojnie, w warunkach ustrojowych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Ponadto sprostał on potrzebom odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, kiedy to odnawiano zespoły staromiejskie i najcenniejsze zabytki polskiej architektury. W tym czasie powstawało także wiele osiedli mieszkaniowych, zakładów produkcyjnych oraz innych obiektów infrastruktury technicznej i społecznej.
Pierwsza powojenna ustawa
Dopiero 13 sierpnia 1961 roku weszła w życie ustawa Prawo budowlane ogłoszona 31 stycznia 1961 roku (Dz. U. 1961 nr 7 poz. 46 z późn. zm.). Była to pierwsza polska powojenna ustawa budowlana, która zawierała zaledwie 94 artykuły i obowiązywała przez kolejne 14 lat. W jej tworzeniu brali udział współautorzy rozporządzenia z 1928 roku, a także architekci, inżynierowie budowlani, prawnicy i urbaniści, którzy chcieli dostosować przedwojenne regulacje do warunków gospodarki planowej, nie zapominając przy tym o planach zabudowy przestrzeni powziętych jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym. W związku z przeprowadzonymi zmianami powstała nie tylko ta ustawa, lecz także ustawa o planowaniu przestrzennym (Dz. U. 1961 nr 7 poz. 47).
Dzięki wspomnianym aktom prawnym wprowadzono trwały podział w zakresie podstaw prawnych i zasad działalności między planowaniem przestrzennym a działalnością architektoniczno-budowlaną. Warto jednocześnie zwrócić uwagę na to, że w ustawie Prawo budowlane z 1961 roku położono nacisk przede wszystkim na regulacje formalno-organizacyjne.
Bardzo mocno ograniczono natomiast wymagania merytoryczne dotyczące obiektów budowlanych. Poświęcono im zaledwie jeden artykuł: Art. 4.1. Obiekty budowlane powinny być zaprojektowane i wybudowane w taki sposób, aby zapewnione było bezpieczeństwo dla ludzi i mienia i aby zapewnione były: właściwy układ funkcjonalny obiektu, odpowiednia jego trwałość, ekonomiczność budowy ze szczególnym uwzględnieniem oszczędnego i racjonalnego stosowania materiałów, ekonomiczność użytkowania oraz potrzeby użytkowe, a w szczególności potrzeby w zakresie ochrony przeciwpożarowej, oświetlenia, zaopatrzenia w wodę, usuwania ścieków, ogrzewania i wentylacji, wymagań higieniczno-sanitarnych itp. Skupiając się na regulacjach formalno-organizacyjnych, doprowadzono do zbędnego rozmnożenia przepisów, które często pomijano w praktycznej działalności, co było szczególnie widoczne w związku z podziałem budownictwa na powszechne i specjalne.
Ustawa z 1974 roku
Kolejnym etapem rozwoju polskiego prawa była ustawa Prawo budowlane z dnia 24 października 1974 roku (Dz. U. 1974 nr 38 poz. 29 z późn. zm.). Po 13 latach funkcjonowania niepraktycznych przepisów formalno-organizacyjnych zniesiono podział budownictwa na powszechne i specjalne. Równocześnie wprowadzono jednak inną klasyfikację, która wyodrębniała budownictwo realizowane przez jednostki gospodarki uspołecznionej oraz budownictwo indywidualne, realizowane przez osoby fizyczne. Był to jawny przejaw podporządkowania prawa budowlanego celom politycznym.
Ponadto znacznie uproszczono zasady kontroli jakości projektowania i wykonawstwa budowlanego, co mogło prowadzić do licznych nadużyć. Umniejszono także wagę systemu uprawnień budowlanych, sprowadzając do formalnego stwierdzenia przez urzędy powiatowe posiadania kwalifikacji zawodowych na podstawie przedłożonych dokumentów. Co więcej, zasady sporządzania i legalizacji projektów budowlanych oraz wydawania pozwoleń na budowę zostały dostosowane do potrzeb inwestorów. Po zmianie ustroju w 1989 roku konieczne było zatem wprowadzanie w polskim prawie zmian, które nie tylko wyeliminowałyby możliwość nadużyć, lecz także odpowiadały warunkom gospodarki rynkowej.
Czego dotyczą przepisy zawarte w tekście jednolitym ustawy Prawo budowlane?
Ustawa Prawo budowlane składa się z 11 rozdziałów, z których każdy porusza inne kwestie. W rozdziale pierwszym zawarte zostały przepisy ogólne, z których w art. 1 dowiadujemy się, że “Ustawa – Prawo budowlane, zwana dalej “ustawą”, normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania obiektów administracji publicznej w tej dziedzinie”. W kolejnych rozdziałach omawiane są następujące kwestie:
Rozdział drugi ustawy: Samodzielne funkcje techniczne w budowie
Zgodnie z przepisami ustawy określonymi w art. 12 ust. 1 za samodzielne funkcje techniczne w budownictwie uważa się działalność, która wymaga fachowej oceny zjawisk technicznych, a także samodzielnego rozwiązania problemów architektonicznych, technicznych oraz techniczno-organizacyjnych. Wspomniana działalność, poddawana fachowej ocenie, dotyczy przede wszystkim:
- Projektowania, sprawdzania projektów architektoniczno-budowlanych oraz sprawowania nadzoru autorskiego;
- kierowania budową lub innymi robotami budowlanymi;
- kierowania wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzoru i kontroli technicznej podczas wytwarzania tych elementów;
- wykonywania nadzoru inwestorskiego;
- sprawowania kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych.
Zgodnie z art. 12 ust. 2 omawianej ustawy wszystkie wymienione powyżej obowiązki mogą pełnić jedynie osoby posiadające odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową. Ich wiedza i umiejętności muszą być dostosowane do rodzaju i stopnia skomplikowania działalności oraz innych wymagań związanych z wykonywaną funkcją. Spełnienie określonych wymagań musi być ponadto potwierdzone decyzją, określaną jako “uprawnienia budowlane”, wydawaną przez organ samorządu budowlanego.
Rozdział trzeci ustawy: Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego
Rozdział trzeci ustawy – jak wskazuje jego tytuł – określa prawa i obowiązki osób, które uczestniczą w procesie budowlanym. Zgodnie z art. 17 ustawy osobami biorącymi udział w procesie budowlanym są:
- inwestor,
- inwestor nadzoru inwestorskiego,
- projektant,
- kierownik budowy lub kierownik robót.
Rozdział czwarty: Postępowanie poprzedzające rozpoczęcie robót budowlanych
Rozdział czwarty określa zasady związane z postępowaniem poprzedzającym rozpoczęcie robót budowlanych. Zgodnie z art. 28 ust. 1 przed rozpoczęciem prac budowlanych należy uzyskać decyzję o pozwoleniu na budowę. Z tym przepisem wiąże się jednak szereg wyjątków, które zostały określone w artykułach 29-31, z których dowiadujemy się, jakie prace budowlane nie wymagają pozwolenia na budowę. W postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę biorą udział inwestor oraz właściciele, użytkownicy wieczyści lub zarządcy nieruchomości znajdujących się w obszarze oddziaływania obiektu.
Rozdział piąty: Budowa i oddawanie do użytku obiektów budowlanych
Rozdział piąty ustawy prezentuje prawidłowy przebieg procesu budowlanego, którego początek wyznacza rozpoczęcie prac przygotowawczych na terenie budowy. Aby nie pozostawiać żadnych wątpliwości, w art. 41 dokładnie wyszczególniono wspomniane prace przygotowawcze, zaliczając do nich:
- wytyczenie geodezyjne obiektów w terenie,
- wykonanie niwelacji terenu,
- zagospodarowanie terenu budowy wraz z budową tymczasowych obiektów,
- wykonanie przyłączy do sieci infrastruktury technicznej na potrzeby budowy.
Analizując dokładnie postanowienia zawarte w tym rozdziale, dowiadujemy się, jakich formalności należy dopełnić, aby cały proces przebiegał w zgodzie z przepisami prawa budowlanego.
Rozdział szósty: Utrzymanie obiektów budowlanych
Rozdział szósty ustawy określa, jakie przepisy prawne obowiązują właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego w trakcie jego użytkowania. Niezwykle istotne jest zadbanie o odpowiednie warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, wskazane w art. 5 ust.2. Właściciel lub zarządca powinien także zadbać o bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych, takich jak działanie człowieka lub sił natury, które mogą mieć wpływ na obiekt. Obowiązkowe jest także poddawanie obiektów budowlanych okresowym kontrolom, podczas których sprawdzony zostanie ich stan techniczny. Naczelną zasadą, która jest widoczna we wszystkich artykułach omawianego rozdziału jest troska o bezpieczeństwo osób przebywających w obiekcie budowlanym.
Rozdział siódmy: Katastrofa budowlana
Rozdział siódmy ustawy traktuje o tym, jakie zdarzenia uznawane są za katastrofę budowlaną oraz jak powinno przebiegać postępowanie w tego typu przypadkach. Zgodnie z art. 73 za katastrofę budowlaną uznaje się „niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów”. Przepisy prawne zawarte w tym rozdziale określają także, jakie są obowiązki właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego w razie wystąpienia katastrofy budowlanej. Na pierwszym miejscu zawsze stoi udzielenie odpowiedniej pomocy osobom poszkodowanym w wyniku zajścia. Ważne jest także powiadomienie o zdarzeniu odpowiednich organów.
Rozdział ósmy: Organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego
Rozdział ósmy ustawy wskazuje, jakie organy uprawnione są do pełnienia zadań administracji architektoniczno-budowlanej oraz zadań nadzoru budowlanego. W rozdziale wskazane są także podstawowe obowiązki wynikające z pełnienia określonych zadań. Istotne jest także zapoznanie się z uprawnieniami wspomnianych organów.
Rozdział dziewiąty: Przepisy karne
W rozdziale dziewiątym ustawy wskazane są przewinienia wynikające z łamania omawianych przepisów prawnych, które wiążą się z poniesieniem odpowiedzialności karnej. Do głównych obszarów podlegających odpowiedzialności karnej należą kwestie związane z:
- czynnościami przeprowadzanymi przez organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego;
- warunkami utrzymania obiektu budowlanego w określonym stanie technicznym;
- postępowaniem w przypadku katastrofy budowlanej;
- niedopełnieniem wymaganych kwestii formalnych.
Rozdział dziesiąty: Odpowiedzialność zawodowa w budownictwie
Rozdział dziesiąty ustawy wskazuje, jakie osoby podlegają odpowiedzialności zawodowej w budownictwie. Wskazane zostały także kary grożące za popełnienie czynów powodujących odpowiedzialność zawodową w budownictwie. Określono także zasady postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.
Rozdział jedenasty ustawy określa przepisy końcowe i przejściowe.
Jak zmiany zaszły w prawie budowlanym w 2017 roku?
Zmiany w prawie budowlanym, również te wprowadzone w styczniu 2017 roku, mają na celu dostosowanie przepisów ustawy do warunków zmieniającej się rzeczywistości. Już w grudniu 2016 roku Sejm przyjął ustawę o znowelizowaniu niektórych ustaw. Decyzja ta motywowana była zamiarem poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców. Skupiono się przede wszystkim na uproszczeniu postępowania administracyjnego i zredukowaniu formalności, z którymi zderzali się przedsiębiorcy w codziennej działalności.
Na fali tych przemian zrewidowano również część przepisów prawa budowlanego. Skutkiem tego jest między innymi zwolnienie niektórych robót budowlanych z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę oraz obowiązku zgłoszenia ich do właściwych organów. Lista obiektów budowlanych, niewymagających pozwolenia na budowę, została poszerzona o:
- Wolno stojące altany o powierzchni zabudowy do 35 metrów kwadratowych, przy czym łączna liczba tych obiektów na działce nie może przekraczać dwóch na każde 500 metrów kwadratowych powierzchni działki. Altany wcześniej zakwalifikowane były jako wolno stojące parterowe budynki gospodarcze.
- Instalacje elektroenergetyczne, wodociągowe, kanalizacyjne, cieplne, klimatyzacyjne i telekomunikacyjne wewnątrz użytkowanego obiektu. W tym punkcie zostało dodane określenie „użytkowany” co oznacza, że aby dokonać robot budowlanych w zakresie wskazanym powyżej, konieczne jest bieżące użytkowanie obiektu.
- Naziemne silosy na materiały sypkie o pojemności do 30 metrów kwadratowych i wysokości nie większej niż 7 metrów. Przed zmianami silosy takie mogły mieć wysokość nie przekraczającą 4,5 metrów.
- Przepusty o średnicy do 100 cm. To ustalenie jest nową pozycją w katalogu dotyczącym robót zwolnionych z pozwolenia na budowę.
- Zjazdy z dróg krajowych oraz zatoki parkingowe na tych drogach. Przed zmianami zjazdy oraz zatoki parkingowe były dopuszczalne bez uzyskania pozwolenia na budowę tylko na drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych.
- Tymczasowe obiekty budowlane, niepołączone trwale z gruntem i przewidziane do rozbiórki lub przeniesienia w inne miejsce w terminie określonym w zgłoszeniu, o którym mowa w art. 30 ust. 1, ale nie później niż przed upływem 180 dni od dnia rozpoczęcia budowy określonego w zgłoszeniu. Dotychczas termin wskazany w tym punkcie wynosił 120 dni, został zatem wydłużony o 60 dni.
Skrócono także czas na wniesienie sprzeciwu do zgłoszeń budowy. Zrewidowano również klasyfikację odstąpienia od projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę w trakcie realizacji robót budowlanych. Dokładna znajomość wszystkich zmian, które zostały wprowadzone do ustawy w styczniu 2017 roku, jest niezbędna przede wszystkim w codziennym funkcjonowaniu wszystkich inwestorów i przedsiębiorców działających w branży budowlanej. Omawiane zmiany powinny również zainteresować osoby fizyczne, które nie stykają się z tą tematyką na co dzień, lecz wprowadzają pewne zmiany o charakterze budowlanym w obrębie swoich działek.
Jesteśmy prawnikami z bogatym doświadczeniem w obszarze prawa budowlanego. Oferujemy kompleksowe usługi prawne, obejmujące porady, reprezentację i negocjacje. Skontaktuj się z nami, aby omówić swoje potrzeby prawne i skorzystać z naszej wiedzy i umiejętności.