Scalanie (komasacja) gruntów to zamiana nieruchomości rozdrobnionych stanowiących własność różnych podmiotów w jedną większą nieruchomość. Formalnym celem scalania jest tworzenie korzystniejszych warunków gospodarki rolnej i leśnej (art. 1 ust.1 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów). Realnie natomiast proces scalania może ułatwiać odrolnienie gruntów, bowiem odrolnienie uwarunkowane jest między innymi odpowiednią wielkością gruntów, które mają być wyłączone z produkcji rolnej. Kwestie scalania gruntów reguluje ustawa z dnia 26 marca 1982r. o scalaniu i wymianie gruntów.
Wszczęcie postępowania scaleniowego na wniosek
Postępowanie scaleniowe przeprowadza się przed starostą. Organem wyższego stopnia jest właściwy wojewoda. Scalenie może nastąpić z urzędu bądź na wniosek. Z wnioskiem może wystąpić:
- „większość właścicieli gospodarstw rolnych położonych na obszarze scalania; lub
- właściciele gruntów, których łączny obszar przekracza połowę powierzchni obszaru scalania;”
Z wnioskiem mogą więc wystąpić albo właściciele stanowiący większość wszystkich właścicieli biorących udział w scalaniu (np. 2 właścicieli z łącznej sumy 3 właścicieli albo właściciel/właściciele władający ponad 50% obszaru scalanego). Wnioskodawcami mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne (np. spółka z o.o.). Ustawa nie wprowadza tu żadnych ograniczeń. Nie zostały określone również warunki wniosku o wszczęcie postępowania scaleniowego. Wniosek powinien więc zawierać minimalną treść określoną w kodeksie postępowania administracyjnego bowiem procedura scaleniowa ma charakter administracyjny. Wniosek powinien więc zawierać co najmniej:
- „datę i miejsce jego sporządzenia;
- określenie wnioskodawców;
- oznaczenie organu – właściwego starosty;
- treść żądania – określenie działek, które mają być scalone;
- czytelny podpis wnioskodawców;”
Załącznikami do wniosku powinny być dokumenty potwierdzające tytuł prawny (własność lub posiadanie samoistne) wnioskodawców do działek gruntu. Postępowanie scaleniowe rozpoczyna się wydaniem postanowienia przez starostę. Określa się w nim w szczególności (art. 7 ust. 2 ustawy):
- „granice i powierzchnię obszaru scalenia;
- wykaz uczestników scalenia;
- przewidywany termin zakończenia prac scaleniowych.”
Wydanie takiego postanowienia należy do uznania starosty (tzw. uznanie administracyjne), czyli uzależnione jest od jego oceny. Złożenie poprawnego wniosku o wszczęcie postępowania nie gwarantuje więc, że faktycznie to nastąpi. Po otrzymaniu wniosku starosta będzie oceniał czy w konkretnej sprawie zachodzą podstawy do rozpoczęcia scalenia. Postanowienie starosty można zaskarżyć zażaleniem (art. 7 ust. 6 ustawy). Organem odwoławczym jest wojewoda. Od orzeczenia wojewody można odwołać się z kolei do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Starosta może uznać, że w konkretnej sprawie scalenie nie powinno nastąpić. Wydaje wtedy decyzję administracyjną o odmowie wszczęcia postępowania scaleniowego (art. 3 ust.3 ustawy o scalaniu i wymianie gruntów). Od decyzji odmownej można wnieść odwołanie.
Wszczęcie postępowania scaleniowego z urzędu
Tak jak wskazano wyżej postępowanie scaleniowe może być wszczęte również z urzędu. Może to nastąpić po uprzednim uzyskaniu opinii rady sołeckiej (art. 4 ust. 1 ustawy). Wszczęcie z urzędu oznacza, że starosta działa bez wniosku właścicieli gruntów. Podkreśla się, że takie działanie starosty powinno mieć charakter wyjątkowy. W takim postępowaniu występuje bowiem element przymusu w stosunku do wszystkich uczestników postępowania scaleniowego. W przypadku scalania wszczętego na wniosek, element przymusu jest mniejszy bo ograniczony do osób nie będących wnioskodawcami. Wszczęcie postępowania z urzędu występuje najczęściej przy różnego rodzaju inwestycjach w tym głównie w związku z budową dróg i autostrad. Wszczęcie z urzędu również polega na wydaniu postanowienia przez starostę.
Sytuacje, w których może nastąpić wszczęcie z urzędu postępowania scaleniowego określa art. 4 ust. 1 ustawy. Są to sytuacje, gdy:
- „dotyczy to gruntów Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, których powierzchnia przekracza 10% projektowanego obszaru scalenia i nie mogą być racjonalnie zagospodarowane bez scalenia;
- ukształtowanie rozłogów gruntów na projektowanym obszarze scalenia wskutek działalności przemysłowej, przebiegu istniejących lub budowanych dróg publicznych, kolei, rurociągów naziemnych oraz zbiorników wodnych lub urządzeń melioracji wodnych zostało lub zostanie znacznie pogorszone;
- o scalenie wystąpi z wnioskiem osoba, której grunty wymagają poprawienia rozłogu, a jednocześnie scalenie to nie pogorszy warunków gospodarowania innym uczestnikom postępowania;
- o scalenie wystąpi inwestor, którego działalność spowodowała lub spowoduje skutki, o których mowa w punktorze 2;
- o scalenie wystąpi organ właściwy w zakresie ochrony przyrody, w przypadku gdy korzystanie z gruntów, na których ochronie podlegają zagrożone wyginięciem gatunki roślin i zwierząt, lub siedlisk przyrody stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone.”
Postanowienie o rozpoczęciu postępowania scaleniowego (z urzędu i na wniosek) jest doręczane w wyjątkowy sposób. Polega to na odczytaniu jego treści na zwołanych w tym celu zebraniach i jego wywieszeniu na 14 dni w lokalach urzędu gmin. Po upływie tego terminu przyjmuje się, ze wszyscy uczestnicy scalenia zostali prawidłowo zawiadomieni (art. 7 ust. 4 ustawy).
Zobacz także: Przebieg postępowania scaleniowego oraz Zakończenie procesu scaleniowego.
