Przepisy dotyczące przepustów drogowych mają duże znaczenie w praktyce. Właściwa konstrukcja i utrzymanie przepustów w odpowiednim stanie technicznym gwarantuje ich sprawność. Jest to ważne, gdyż to właśnie one zapewniają przeprowadzenie pod powierzchnią drogi różnego rodzaju przeszkód o małych gabarytach (np. przepusty hydrauliczne transportujące wodę z rowów przydrożnych). W takiej perspektywie zrozumiałe staje się zainteresowanie nimi np. ustawy o drogach publicznych.
Przepusty drogowe a przepisy dotyczące dróg
Przepustów drogowych – urządzeń inżynierskich zwykle niedostrzeganych przez kierowców i innych użytkowników dróg publicznych – dotyczą różnego rodzaju przepisy. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę, iż oprócz wspomnianych na początku naszego tekstu przepustów hydraulicznych, możemy się spotkać także z przepustami technicznymi. To właśnie przez nie biegną urządzenia drogi i podobne instalacje. Ważną role, zwłaszcza w związku z prawem ochrony środowiska, grają przepusty dla zwierząt. Dzięki nim możliwe jest swobodne przemieszczanie się gatunków ważnych dla naszych ekosystemów, np. gadów i płazów.
Akt, który warto znać
Ważne dla interesującego nas tematu jest rozporządzenie z 2022 r. zawierające przepisy dotyczące dróg publicznych. Już w § 4 znajdziemy definicję przepustu jako budowli, której przeznaczeniem jest przeprowadzenie przeszkody przez ziemną budowlę drogową (wykonane z gruntu podłoże dla nawierzchni).
W § 98 rozporządzenia z 2022 r. podzielono przepusty na:
1) hydrauliczne – służące przeprowadzeniu wód znajdujących się na powierzchni ziemi;
2) techniczne – służące prowadzeniu urządzeń drogi albo tzw. urządzeń obcych;
3) przepustów dla zwierząt, czyli przepustów, przez które biec mają szlaki wędrówek małych zwierząt dzikich (np. jeże, żaby, lisy); dla zwierząt dużych i średnich (rozporządzenie jest tu bardzo precyzyjne) przewidziano specjalne wiadukty, zwane przejściami górnymi.
W § 106 minimalny przewidywany okres użytkowania przepustu drogowego określono na 50 lat. Dla jego hydroizolacji to tylko 25 lat.
Przepust powinien być zaprojektowany na obciążenie samochodami albo pojazdami specjalnymi, które znajdują się nad przepustem albo w jego pobliżu, o ile takie obciążenie stanowi przynajmniej 5 % stałego obciążenia danego przepustu (§ 108 rozporządzenia).
Ustawowy obowiązek właścicieli
Zgodnie z art. 30 ustawy o drogach publicznych, utrzymywanie zjazdów z drogi wraz z przepustami pod nimi nie jest obowiązkiem zarządcy danej drogi, lecz należy do właścicieli gruntów, które przylegają do drogi. To samo dotyczy użytkowników, w tym użytkowników wieczystych, takich posesji. Aby dookreślić, jakie czynności wchodzą w grę, trzeba odwołać się do przepisów odnoszących się do utrzymania drogi. Chodzi zatem o prace konserwacyjne (bieżąca konserwacja), porządkowanie i inne zabiegi, których celem jest zwiększenie bezpieczeństwa i komfortu ruchu (np. usuwanie śniegu, czyszczenie z roślinności zalegającej w prześwicie). Zakres ingerencji wynikający z art. 30 obejmuje jedynie czynności zachowawcze, utrzymujące zjazd i przepust pod nim w stanie, w jakim urządzono je zgodnie z wymogami prawa. W grę nie wchodzi np. zmiana nawierzchni zjazdu albo przebudowa przepustu, nawet mogąca być uznaną za jego ulepszenie (zob. wyrok NSA z 3 marca 2022 r., II GSK 1633/18).
Przepusty drogowe a przepisy regulujące ewidencje dróg publicznych
Duże znaczenie praktyczne, zarówno dla zarządców dróg, jak i właścicieli nieruchomości, mają dotyczące przepustów drogowych przepisy administracyjne. Wspomniana ewidencja dróg jest związana m.in. z przewidzianym w ustawie o drogach publicznych podziałem ich na kategorie oraz sposobem prowadzenia książki drogi lub obiektu mostowego.
Jakie akty prawne mają znaczenie?
Na wstępie skupmy się na aktach prawnych, które regulują ewidencję. Bez wątpienia powinniśmy wskazać na:
• Prawo budowlane, a w szczególności art. 62-64, które odnoszą się do kontroli obiektów budowlanych w czasie użytkowania, a także sposobu przechowywania dokumentacji czy wpisów w książkach tych obiektów;
• ustawę o drogach publicznych – art. 20 tego dokumentu wskazuje zadania zarządcy drogi;
• prawo geodezyjne i kartograficzne, zw. art. 47a wymieniający zadania gminy;
• rozporządzenie w sprawie sposobu numeracji i ewidencji dróg publicznych, tuneli i obiektów mostowych z 2005 r.
• rozporządzenie w sprawie trybu sporządzania i gromadzenia informacji, a także udostępniania danych o sieci dróg publicznych.
Standardy ewidencji dróg
Wspomniane przez nas ustawy szczegółowo regulują zagadnienia związane z szeroko pojętą ewidencją dróg. Przykładowo, sposób prowadzenia książki drogi lub obiektu mostowego określa rozporządzenie ministra infrastruktury z 2005 r. dot. sposobu numeracji i ewidencji m.in. przepustów i promów. Jeżeli przepust posiada otwór o świetle równym lub większym niż 150 cm, to dodatkowo ujmuje się go w wykazie obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów.
Spis zgodnie z rozporządzeniem
Zgodnie z art. 10 ust. 11 ustawy o drogach publicznych, właściwy zarządca drogi prowadzi dla każdej kategorii dróg ewidencję obejmującą m.in. tunele, obiekty mostowe i przepusty. Prowadzenie takich ewidencji zalicza do zadań zarządców dróg także art. 20 pkt 9 tejże ustawy.
Zgodnie z § 7 rozporządzenia z 2005 r. dotyczącego numeracji i ewidencji dróg, numer ewidencyjny dla przepustów ustala zarządca danej drogi. Numer ów tworzy jednoliterowy wyróżnik województwa, numer drogi poprzedzony zerami aż do osiągnięcia sześciu cyfr. Następuje po nim numer przepustu poprzedzony zerami aż do uzyskania formatu pięciocyfrowego.
Rozporządzenie nie różnicuje obowiązków w zakresie ewidencji w zależności od tego, kto wybudował obiekt i w jakim celu. Obowiązek ewidencjonowania uzależniony jest tylko od parametrów technicznych. Każdy przepust musi być ujęty w książce drogi. Zgodnie z rozporządzeniem z 2005 r. ujmuje się je w książce drogi w kolumnie 39 w tabeli 8.
Ponadto wśród dokumentów ewidencyjnych powinien, oprócz m.in. książki drogi, znajdować się wykaz przepustów, zgodnie z wzorem określonym w zał. nr 6 do cytowanego rozporządzenia (§ 9 ust. 1 rozporządzenia z 2005 r.). Wykaz ten prowadzić należy dla przepustów, których światło otworu wynosi co najmniej 150 cm (§ 15 rozporządzenia z 2005 r.).
Ewidencja w praktyce
By całościowo przedstawić kwestię ewidencji dróg, weźmy też pod uwagę standardy przechowywania i gromadzenia danych W szczególności możemy tu wskazać na:
• standard liniowy – jest stosowany zwłaszcza do tzw. sieci zamiejskich. Polega on na tzw. dowiązywaniu danych o elementach, które są zlokalizowane w korytarzu drogi. Trzeba zwrócić uwagę na to, że użyte tu techniki pomiarów czy kodowania danych są bardzo proste. Ekipy, które dokonują tych czynności, nie muszą obsługiwać specjalistycznego sprzętu; nie muszą także mieć szczególnych kwalifikacji zawodowych. Tak naprawdę poziom szczegółowości w przypadku standardu liniowego jest nieskomplikowany, a zarazem wystarczający do zarządzania drogami wszystkich kategorii.
• standard obiektowy – jest bardziej skomplikowany niż standard liniowy. Często odnosi się do opisu skomplikowanych elementów, które są zlokalizowane np. w korytarzu drogi. Zdecydowanie częściej jest wykorzystywany w miastach. Standard obiektowy bazuje na mapie w postaci cyfrowej i danych uzyskanych dzięki pomiarom laserowym.
