W toku procesu inwestycyjnego może dojść do sporu na przykład pomiędzy podmiotem pełniącym samodzielną funkcję techniczną w budownictwie a inwestorem. Spór ten może być prowadzony przed sądem powszechnym, ale możliwe jest też skierowanie sprawy do sądu polubownego. Funkcję sądu polubownego może pełnić okręgowy sąd dyscyplinarny. Sąd ten może rozpoznawać spory między członkami izb (podmiotami pełniącymi samodzielną funkcję techniczną w budownictwie) oraz między członkami izb, a innymi podmiotami.
Zapis na sąd polubowny
Aby sprawa trafiła do sądu polubownego konieczne jest sporządzenie przez strony zapisu na sąd polubowny. Jest to zgodne postanowienie stron, że określony spór będzie rozstrzygany przez sąd polubowny. Zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie. Może on być częścią składową umowy np. umowy o pełnienie funkcji kierownika budowy albo może być ujęty w odrębnym dokumencie.
Zapis na sąd polubowny może być sporządzony przed i po powstaniu sporu.
Jeżeli strony zawarły umowę o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego to sprawa nie może być rozpoznawana przez sąd powszechny. W razie wniesienia pozwu do sądu, sąd ten pozew odrzuca. Następuje to jednak tylko wtedy, gdy pozwany podniósł zarzut zapisu na sąd polubowny na samym początku postępowania, a więc przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Jeżeli pozwany nie poinformuje sądu o zapisie na sąd polubowny, to sprawa będzie rozpoznana przez sąd powszechny. Takie same reguły obowiązują w razie skierowania do sądu wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego.
Zapis na sąd polubowny powinien dokładnie określać rodzaj sporu albo stosunek prawny, z którego spór może wyniknąć. W praktyce powinno to wyglądać w ten sposób, że na przykład strony postanawiają polubownie rozstrzygać sprawy o zapłatę wynagrodzenia (określenie przedmiotu sporu) albo spory wynikające z umowy o dzieło (określenie stosunku prawnego).
Formułowanie zapisu na sąd polubowny
Formułując zapis na sąd polubowny należy przestrzegać zasady równości stron, inaczej zapis taki będzie bezskuteczny (art.1161 par.2 k.p.c.). Przykładowo niedopuszczalny jest zapis, że tylko jedna strona może wytoczyć powództwo przed sąd polubowny. Niedopuszczalne jest również przyznanie jednej ze stron więcej uprawnień dotyczących sądu polubownego.
W zapisie na sąd polubowny strony mogą wybrać konkretny sąd, który ma rozpoznać ich spór. Strony mogą dokonać wyboru okręgowego sądu dyscyplinarnego, jeżeli spory te dotyczą wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie lub zawodu urbanisty.
Kto może być arbitrem
Do członków sądu dyscyplinarnego stosuje się przepisy k.p.c. dotyczące arbitrów. Zgodnie z tymi przepisami arbitrem może być osoba fizyczna, bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Arbitrem nie może być sędzia państwowy. Zakaz ten nie dotyczy byłych sędziów, na przykład takich, którzy przeszli na emeryturę.
Strony mogą określić sposób powoływania arbitrów, a także ich liczbę. Jeżeli nie określono tego w zapisie na sąd polubowny, to sprawy rozpoznaje trzech sędziów arbitrów. Przy braku uzgodnień stron obowiązują następujące zasady powoływania arbitrów;
Zasady powoływania arbitrów
- „Jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z nieparzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a następnie arbitrzy powołują arbitra przewodniczącego; jeżeli strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie powołali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron;
- Jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez jedynego arbitra, a w terminie miesiąca od dnia, w którym jedna ze stron zwróciła się o wspólne powołanie arbitra, strony tego nie uczyniły, arbitra powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron;
- Jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z parzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a arbitrzy wybierają ze swego grona przewodniczącego; jeżeli strona nie powoła arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie wybrali arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze stron; Strona lub strony mogą powołać także arbitra zastępczego na wypadek śmierci, ustąpienia, odwołania (wygaśnięcia powołania) arbitra przez nie wyznaczonego.”
Możliwe jest, że arbitra powoła osoba trzecia. Następuje tak wówczas gdy strony uzgodnią to w zapisie na sąd polubowny. Jeżeli osoba trzecia nie wykona tego obowiązku, to każda ze stron może wystąpić do sądu z wnioskiem o powołanie arbitra lub arbitra przewodniczącego.
Wyłączenie arbitra
Przepisy prawne przewidują możliwość wyłączenia arbitra lub arbitrów. Może to nastąpić wtedy, gdy zachodzą okoliczności, które budzą uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności lub niezależności, a także wtedy, gdy nie ma kwalifikacji określonych w umowie stron. Jeżeli dana strona powołała arbitra, to może żądać jego wyłączenia tylko z powodu okoliczności, o których dowiedziała się później. W postępowaniu przed sądem polubownym nie ma możliwości wyłączenia sędziego z mocy ustawy. Każdorazowo musi być złożony wniosek o wyłączenie.
Sąd polubowny nie może oceniać wniosku o wyłączenie arbitra (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 23 maja 1996r. I ACr 189/96). Zasady wyłączenia arbitra mogą być określone przez strony, w przeciwnym wypadku obowiązują zasady z k.p.c. zawarte w art. 1176.
Wyłączenie arbitra według kodeksu postępowania cywilnego
- „Jeżeli w terminie miesiąca od dnia, w którym strona zgłosiła do sądu polubownego żądanie wyłączenia arbitra w trybie określonym przez strony, arbiter nie zostanie wyłączony, strona żądająca wyłączenia może w terminie następnych dwóch tygodni wystąpić do sądu z wnioskiem o wyłączenie arbitra. Odmienne postanowienia umowy stron są bezskuteczne.
- Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, strona żądająca wyłączenia arbitra powinna w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym dowiedziała się o jego powołaniu, lub od dnia, w którym dowiedziała się o okolicznościach uzasadniających jego wyłączenie, zawiadomić o tym na piśmie wszystkich arbitrów powołanych do rozstrzygnięcia sprawy oraz stronę przeciwną. W zawiadomieniu, które powinno być jednocześnie wysłane do wszystkich tych osób, należy wskazać okoliczności uzasadniające żądanie wyłączenia.
- Jeżeli w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym doręczono arbitrowi zawiadomienie o żądaniu jego wyłączenia, arbiter ten sam nie ustąpi lub nie zostanie odwołany na mocy zgodnych oświadczeń stron złożonych na piśmie, strona żądająca wyłączenia może w terminie następnych dwóch tygodni wystąpić do sądu z wnioskiem o wyłączenie arbitra.
- Jeżeli arbiter ustępuje lub zostaje odwołany przez strony w związku z żądaniem jego wyłączenia, nie oznacza to samo przez się, że żądanie to było uzasadnione.
- Wniesienie do sądu wniosku o wyłączenie arbitra nie ma wpływu na bieg postępowania przed sądem polubownym, chyba że sąd polubowny postanowi zawiesić to postępowanie do czasu rozstrzygnięcia takiego wniosku przez sąd.”
„Strony mogą w każdym czasie złożyć zgodne oświadczenie na piśmie o odwołaniu każdego z arbitrów. Na wniosek którejkolwiek ze stron sąd może odwołać arbitra, jeżeli jest oczywiste, że arbiter nie wykona swych czynności w odpowiednim terminie, lub jeżeli opóźnia się z ich wykonywaniem bez uzasadnionej przyczyny”. Możliwe jest to, że arbiter sam ustąpi ze swojej funkcji. Jeżeli nastąpi to bez ważnych powodów, to arbiter ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę.
Postępowanie przed sądem polubownym
Postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna się od formalnego sprawdzenia wniosku. Przewodniczący sądu dyscyplinarnego sprawdza czy wniosek został wniesiony przez osobę uprawnioną i czy zapis na sąd polubowny jest prawidłowy. W razie stwierdzenia błędów w tym zakresie, wniosek jest zwracany osobie, która go złożyła.
Tryb rozpoznawania sprawy może być określony przez strony. Jeżeli to nie nastąpiło, to okręgowy sąd dyscyplinarny samodzielnie decyduje o sposobie działania. Sąd ten nie jest związany przepisami postępowania przed sądem. Ważne jest to, by w postępowaniu strony były traktowane w sposób taki sam - równoprawnie.
Bieg postępowania przed sądem polubownym jest następujący:
- Strona, która żąda rozpoznania sprawy przez sąd polubowny składa do tego sądu wezwanie na arbitraż. Wezwanie to określa strony i przedmiot sporu, zapis na sąd polubowny oraz zawiera wyznaczenie arbitra.
- Wezwanie na arbitraż jest doręczane pozwanemu.
- Następnie powód wnosi pozew – następuje to w terminie uzgodnionym przez strony lub wyznaczonym przez sąd polubowny.
- Pozwany może złożyć odpowiedź na pozew.
- Wyznaczana jest rozprawa – ten etap nie jest obligatoryjny. To sąd polubowny decyduje o tym, czy sprawa może być rozpoznana na podstawie dokumentów, czy celowe jest dodatkowe wysłuchanie stron. Jeżeli strony nie uzgodniły, że postępowanie będzie prowadzone bez wyznaczania rozprawy, sąd polubowny jest zobowiązany wyznaczyć rozprawę, gdy jedna ze stron tego zażąda.
- Sąd polubowny przeprowadza dowody np. z zeznań świadków, dokumentów, oględzin, opinii biegłego. Jeżeli pewnej czynności dowodowej sąd polubowny nie może wykonać, to może zwrócić się do sądu rejonowego o przeprowadzenie takiej czynności.
- Zakończenie postępowania i wydanie wyroku - orzeczenia sądu zapadają większością głosów, chyba że strony uzgodniły inaczej. Możliwe jest zgłoszenie zdania odrębnego przez arbitra, który nie zgadza się ze stanowiskiem większości. Jeżeli nie można osiągnąć większości głosów lub ewentualnie wymaganej jednomyślności, to zapis na sąd polubowny w tym zakresie traci moc.
Możliwe jest, że strony zawrą ugodę przed sądem polubownym. Powoduje to umorzenie postępowania. Po wydaniu orzeczenia arbitrzy kończą swoje czynności. W terminie późniejszym możliwe jest sprostowanie niedokładności i błędów pisarskich wyroku, dokonanie wykładni wyroku i uzupełnienie wyroku. Akta zakończonej sprawy wraz z oryginałem wyroku sąd polubowny składa w sądzie.
Możliwe jest uchylenie wyroku sądu polubownego z urzędu i na wniosek strony.
Zgodnie z art. 1206 § 1 strona może w drodze skargi żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli:
- „brak było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego;
- strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem polubownym;
- wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu, jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres; przekroczenie zakresu zapisu na sąd polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona, która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu;
- nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony;
- wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony;
- w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu.”
Natomiast z urzędu, przez sąd, możliwe jest uchylenie wyroku sądu polubownego, gdy:
- według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny;
- wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).
Skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia wyroku.
Wyrok sądu polubownego lub ugoda
Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają taką samą moc jak wyrok sądu powszechnego lub ugoda zawarta przed takim sądem. Ten skutek następuje jednak dopiero wtedy, gdy nastąpi uznanie orzeczenia sądu polubownego lub ugody, albo po stwierdzeniu ich wykonalności. O uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności orzeka sąd na wniosek strony. Sąd rozstrzyga wniosek na posiedzeniu niejawnym, na którym wydaje postanowienie. Na postanowienie to służy zażalenie.
Sąd odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, jeżeli:
- według przepisów ustawy spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego;
- uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).
Od postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą przysługuje skarga kasacyjna.
Podsumowanie:
Od stron zależy czy dany spór będzie rozstrzygnięty przez sąd polubowny. Strony decydują również o sposobie wyboru arbitrów i postępowaniu przed sądem polubownym. Jeżeli te zagadnienia nie zostały uregulowane w umowie (zapisie na sąd polubowny) to zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego. Wyrok sądu polubownego ma taka samą moc jak wyrok sądu powszechnego, po jego uznaniu lub stwierdzeniu jego wykonalności.
Jeśli potrzebujesz prawnika specjalizującego się w prawie budowlanym, zapraszamy do naszej kancelarii prawniczej. Oferujemy kompleksową obsługę prawno-doradczą, reprezentację w sporach i negocjacjach oraz pomoc w przygotowywaniu dokumentów związanych z budową. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać skuteczną pomoc prawną.
