Charakterystyka i uwarunkowania umowy o roboty budowlane w zamówieniach publicznych

Umowa o roboty budowlane w zamówieniach publicznych to temat z zakresu szeroko pojętego prawa budowlanego. Okazuje się, że pojęcie, które wiele osób traktuje jako umowę o dzieło, ma swoje uwarunkowania prawne nie tylko w kodeksie cywilnym, ale też w prawie zamówień publicznych. W istocie, wspomniane zagadnienie jest więc o wiele szersze. W związku z tym zanim dopełnimy wszystkich formalności związanych z umową, powinniśmy zapoznać się z charakterystyką tego zagadnienia.

Spis treści:
Kodeks Cywilny
Charakterystyka dokumentu w świetle polskiego prawa
Uwarunkowania prawne
Treść dokumentu

Swoboda umów o roboty budowlane w zamówieniach publicznych wynikająca z Kodeksu Cywilnego

Wspomnieliśmy we wstępie, że umowa o roboty budowlane w zamówieniach publicznych jest związana z Kodeksem Cywilnym. W związku z tym należy poświęcić nieco uwagi temu aktowi prawnemu. Otóż trzeba wiedzieć, że jedną z podstawowych zasad, jaka płynie z prawa cywilnego, jest zasada swobody umów. Oznacza ona, że strony zawierające umowę mają dość dużą dowolność w formułowaniu treści, przy czym nie mogą one być sprzeczne z ustawą, ani zasadami współżycia społecznego. Stanowi o tym art. 353 (1) Kodeksu Cywilnego. Przyjmuje się, że ta norma zawiera podstawowe reguły prawne, dotyczące swobody kontraktowania. W razie naruszenia tej normy, umowa jest traktowana jako nieważna (w zw. z art. 58 k.c. – tak np.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 października 2022 r., I ACa 193/21 czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 października 2022 r., V ACa 89/22).
W przypadku zamówień publicznych, PZP zawiera normy nakazujące uregulowanie określonych spraw w Umowie o roboty budowlane. Brak tych regulacji także prowadzi do nieważności umowy.
PZP określa także co nie może znaleźć się w umowie o roboty budowlane – ograniczając w tym zakresie zasadę swobody kontraktowania. Zakazy te znajdują się w art. 433 PZP i obejmują m.in.:
- wprowadzanie do umowy zapisów o odpowiedzialności wykonawcy za opóźnienie, chyba że jest to uzasadnione okolicznościami lub zakresem zamówienia;
- nakładanie na wykonawcę odpowiedzialności za okoliczności zależne wyłącznie od zamawiającego.
Umowa o roboty budowlane jest w pewien sposób podobna do umowy o dzieło. Niemniej jednak, ze względu na specyfikę i odmienność, stanowi ona inny typ umowy nazwanej.

Charakterystyka dokumentu w świetle polskiego prawa

W praktyce umowa o roboty budowlane przyjmuje często nieco inne nazwy, takie jak na przykład umowa o wykonanie budynku czy o realizację inwestycji budowlanej. Umowę tą reguluje Kodeks Cywilny, jednak należy też brać pod uwagę ustawę Prawo budowlane oraz definicje dotyczące szeroko pojętego projektowania, budowy oraz zasady działania administracji publicznej.
Przedmiotem Umowy jest wykonanie przez wykonawcę określonych robót budowlanych. Może to być np.: wykonanie konkretnego obiektu zgodnie z projektem. Druga strona umowy – zamawiający/inwestor – zobowiązuje się do przekazania odpowiednich materiałów, w tym terenu budowy czy projektu inwestycji. Ponadto zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia. Często w umowach o roboty budowlane, dostawa materiałów stanowi obowiązek wykonawcy.

Tak jak wskazano wyżej, umowa o roboty budowlane wykazuje podobieństwo do umowy o dzieło. Istnieje bardzo bogate orzecznictwo sądowe, wskazujące na różnice między tymi dwoma typami umów. W świetle tego orzecznictwa można stwierdzić, że:
• Umowa o roboty budowlane (tak jak umowa o dzieło) jest umową rezultatu;
• W umowie o roboty budowlane prace budowlane lub „obiekt” są realizowane na podstawie dokumentacji projektowej;
• Inwestycja/prace realizowane w oparciu o umowę o roboty budowlane powinny podlegać ocenie stosownie do ustawy Prawo budowlane;
• Przedsięwzięcie realizowane w ramach umowy o roboty budowalne jest większych rozmiarów, posiada zindywidualizowane właściwości fizyczne i użytkowe, w umowie nadto przewiduje się wymóg projektowania i zindywidualizowany nadzór.

Powyższe wynika, przykładowo z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2020r. (I UK 238/19), wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 listopada 2016 r. (V ACa 115/16) czy
wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 listopada 2015r. (I ACa 607/15).

Samo uczestniczenie w procesie inwestycyjnym nie oznacza, że dany podmiot realizuje prace budowlane na podstawie umowy o roboty budowlane. O kwalifikacji umowy decyduje każdorazowo jej przedmiot.

Uwarunkowania prawne umowy o roboty budowlane w zamówieniach publicznych

Analizując dotychczasowe zagadnienia, można dojść do wniosku, że umowa o roboty budowlane w zamówieniach publicznych, ze względu na regulacje wynikające z Kodeksu Cywilnego, cechuje się swobodą. W istocie jest to tylko po części prawda. Trzeba pamiętać o tym, że pod uwagę należy wziąć ograniczenia wynikające z prawa zamówień publicznych. Pierwszym niezwykle istotnym zagadnieniem jest ograniczenie co do wyboru kontrahenta. Oznacza to, że wybrany może zostać podmiot lub osoba, która została wyłoniona w stosownym postępowaniu. Reguluje to art. 94 prawa zamówień publicznych. Co więcej, wspomniana umowa musi zostać zawarta na piśmie, pod rygorem nieważności. Oznacza to, że nie będą miały tu zastosowania umowy zawarte ustnie. Należy pamiętać też o tym, że tak naprawdę to zamawiający jest tu stroną, która określa dokładne wytyczne. W związku z tym mamy do czynienia z tzw. jednostronnym kształtowaniem treści, które jest już swego rodzaju ograniczeniem swobody. Z kolei w odniesieniu do stron umowy mamy do czynienia z inwestorem i wykonawcą. Podmiotem wykonującym może być z kolei samodzielne przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwo korzystające z pomocy podwykonawców.
PZP w sposób szczególny definiuje też pojęcie robót budowlanych, w związku z czym w zamówieniach nie stosuje się w tym zakresie definicji z ustawy Prawo budowlane czy też z kodeksu cywilnego. Stosunek między pojęciami „robót budowlanych” na gruncie PZP oraz kodeksu cywilnego oddaje sentencja wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16.09.2009 r., II CSK 104/09. Sąd stwierdził tam, że: „(…) określenie robót budowlanych w prawie zamówień publicznych obejmuje więcej stanów faktycznych i związanych z tym konsekwencji prawnych niż art. 647 k.c. dlatego, że odwołuje się do pojęć właściwych dla ustawy – Prawo budowlane”. To orzeczenie pozostaje aktualne, mimo zmian ustawy PZP. Może więc być tak, że zamawiający będzie zawierał w trybie zamówień publicznych umowę o roboty budowlane – która to umowa nie będzie tak samo kwalifikowana na gruncie przepisów kodeksu cywilnego.

Treść dokumentu

Co do samej treści umowy, zgodnie z art. 139 ustawy Prawa Zamówień Publicznych, najczęściej stosuje się zasady wynikające z Kodeksu Cywilnego. Oczywiście z wyjątkami, spośród których jednym z kluczowych jest - wspomniany już wyżej - obowiązek zawarcia umowy w formie pisemnej. W przypadku umów o roboty budowlane zawierane poza sektorem zamówień publicznych, umowa o roboty budowlane nie musi mieć postaci pisemnej. Jest ona ważna także wówczas, gdy zostaje zawarta w formie ustnej (co oczywiście może rodzić komplikacje związane z jednoznacznym odtworzeniem ustaleń stron).
Jak w każdej umowie, tak w umowie o roboty budowlane występują prawa i obowiązki obydwu stron. Można je podzielić na przygotowanie i wykonanie robót oraz wypłatę wynagrodzenia. Mówiąc w skrócie, na inwestorze ciąży m.in. obowiązek przekazania terenu budowy, który umożliwi rozpoczęcie prac w zakładanym terminie. Wykonawca jest z kolei zobowiązany do terminowego wykonania czynności, które wynikają z umowy. Sam obowiązek oddania oraz wykonania obiektu został natomiast uwzględniony w art. 647 Kodeksu Cywilnego.

Podsumowując dotychczasowe rozważania na temat umowy o roboty budowlane w zamówieniach publicznych, należy podkreślić, że ma ona charakter podobny do umowy o dzieło. W istocie nie możemy nazywać ją stricte tym rodzajem umowy, a jedynie traktować jako jej pochodną. Co więcej, zawierając opisywaną umowę, musisz liczyć się z różnorodnymi ograniczeniami, które wynikają m.in. z charakterystyki zamówień publicznych.

Czy wiesz, że istnieje wiele aspektów prawnych związanych z sektorem budowlanym? Skorzystaj z usług naszych prawników specjalizujących się w prawie budowlanym i zabezpiecz swoje interesy. Zadzwoń już teraz i umów się na spotkanie.