Remediacja gruntów to w dużym skrócie usuwanie z powierzchni ziemi znajdujących się w niej zanieczyszczeń. Dotychczas do najważniejszych dokumentów, które określały szczegółowe warunki oczyszczania, należały ustawa o prawie ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku wraz z nowelizacjami uchwalonymi w sierpniu 2014 roku oraz ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie z dnia 13 kwietnia 2007. Aktualnie zagadnienia związane z zanieczyszczeniem powierzchni ziemi reguluje również rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 roku w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Rozporządzenie to weszło w życie w dniu 5 września 2016 roku. Zastąpiło ono dotychczasowe rozporządzenie w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi.
Czym jest remediacja gruntów? Definicja według ustawy Prawo ochrony środowiska
Jak czytamy w art. 3 ust. 31b ustawy prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r., mianem remediacji gruntów określa się „poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile jest to możliwe, planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu”.
Remediacja może zostać przeprowadzona na kilka sposobów. Pierwszym z nich jest oczywiście po prostu usunięcie zanieczyszczenia lub przynajmniej zmniejszenie jego zawartości w glebie i ziemi do dopuszczalnego przepisami poziomu. W przypadkach, gdy nie jest to możliwe ze względu na sposób użytkowania terenu lub inne czynniki, można jednak podjąć alternatywne działania, które również w efekcie prowadzić będą do usunięcia zanieczyszczenia. Do działań takich zalicza się zmniejszenie ilości wytwarzanych na danym terenie zanieczyszczeń, ograniczenie możliwości ich rozprzestrzeniania się i kontrolowanie zanieczyszczenia poprzez okresowe badania gleby i ziemi, a także prowadzenie działań wspomagających naturalne procesy samooczyszczania się terenu jeżeli uzna się to za najkorzystniejsze dla środowiska na danym terenie. Niekiedy dopuszcza się także ograniczenie dostępu ludzi do zanieczyszczonego terenu, a w skrajnych przypadkach zaleca zmianę sposobu użytkowania go, aby zminimalizować zagrożenia dla środowiska i ludzi płynące z faktu zanieczyszczenia gleby.
Alternatywne sposoby przeprowadzenia remediacji – to jest inne niż bezzwłoczne usunięcie zanieczyszczenia lub zmniejszenie jego zawartości w glebie tak, aby nie przekraczała wyznaczonych norm – dopuszcza się jednak w określonych przypadkach. Zgodnie z art. 101q ust. 2 ustawy o prawie ochrony środowiska należą do nich sytuacje, w których:
- „nie są znane technologie lub sposoby pozwalające na usunięcie zanieczyszczenia;
- negatywne dla środowiska skutki działań prowadzonych w celu usunięcia zanieczyszczenia byłyby niewspółmiernie wysokie do korzyści osiągniętych w środowisku;
- koszty oczyszczania doprowadzające do usunięcia zanieczyszczenia byłyby nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do korzyści osiągniętych w środowisku i zasadne jest przeprowadzenie remediacji w sposób, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, co zostało wykazane w analizie kosztów i korzyści przeprowadzonej dla kilku wariantów sposobu przeprowadzenia remediacji;
- obowiązany do przeprowadzenia remediacji wykaże, że zanieczyszczenie nastąpiło przed dniem 1 września 1980 r.”.
Rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi
Szersze przepisy odwołujące się do zagadnienia remediacji gleb znajdziemy przede wszystkim w stosunkowo nowym Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie zanieczyszczenia powierzchni ziemi z dnia 1 września 2016r. Rozporządzenie to reguluje dane zagadnienie szczerzej i bardziej drobiazgowo niż obowiązujące wcześniej przepisy.
Nowa regulacja, w odróżnieniu od obowiązującego wcześniej rozporządzenia w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi z 2002 roku, ma znacznie szerszy zakres. Dotyczy ona bowiem każdego właściciela działki, w tym zarówno właścicieli małych działek budowlanych, jak i deweloperów czy właścicieli wielkopowierzchniowych zakładów przemysłowych. W nowym rozporządzeniu każdy z tych podmiotów został obciążony obowiązkiem przeprowadzenia badań gleby na swój koszt. Jeżeli wyniki badań poświadczą, że gleba na danym terenie jest w złym stanie – to jest przekracza określone prawnie normy zawartości substancji szkodliwych – właściciel każdego z tych gruntów będzie zobowiązany do przeprowadzenia oczyszczenia, również na swój koszt.
Czy obowiązek remediacji gruntu zawsze spoczywa na jego obecnym właścicielu?
Według rozporządzenia w sprawie zanieczyszczenia powierzchni ziemi z dnia 1 września 2016r. zarówno badania sprawdzające stan gleby i ziemi na danym terenie, jak i przeprowadzenie ewentualnej remediacji gruntu stanowią obowiązki jego właściciela. Dotyczy to nie tylko sytuacji, w których zanieczyszczenie powstało wskutek działalności prowadzonej w czasie, gdy dany teren był już własnością danego podmiotu, lecz w niektórych sytuacjach nawet przypadków istniejącego na danym terenie zanieczyszczenia historycznego. Niemniej jednak wspomniana już przez nas ustawa o prawie ochrony środowiska wymienia kilka przypadków, w których to nie właściciel obciążany jest związanymi z tymi czynnościami kosztami.
Zgodnie z art. 101h ust. 1 „władający powierzchnią ziemi, na której występuje historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi, jest obowiązany do przeprowadzenia remediacji”. W kolejnych ustępach tego samego artykułu czytamy jednak, że „jeżeli władający powierzchnią ziemi wykaże, że historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi dokonane po dniu objęcia przez niego władania spowodował inny wskazany podmiot, zwany dalej „innym sprawcą”, obowiązek przeprowadzenia remediacji spoczywa na innym sprawcy”. Niemniej jednak, jeżeli zanieczyszczenie zostało spowodowane przez innego sprawcę za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, władający powierzchnią ziemi jest obowiązany do przeprowadzenia oczyszczania solidarnie z innym sprawcą.
Do kogo zatem należy obowiązek przeprowadzenia remediacji terenu w przypadku historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi przed nabyciem danego terenu przez obecnego właściciela? Reguluje to art. 101i ustawy o prawie ochrony środowiska, który stanowi, że w takich sytuacjach działania te przeprowadza regionalny dyrektor ochrony środowiska. Ma on bowiem obowiązek przeprowadzenia oczyszczania w przypadku stwierdzenia historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi, jeżeli:
„1) nie można wszcząć wobec władającego powierzchnią ziemi postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku przeprowadzenia remediacji albo egzekucja okazała się bezskuteczna;
2) władający powierzchnią ziemi wykaże, że zanieczyszczenie, dokonane po dniu objęcia przez niego władania, spowodował inny sprawca, wobec którego nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku przeprowadzenia remediacji, lub egzekucja okazała się bezskuteczna;
3) władający powierzchnią ziemi dokonał zgłoszenia na podstawie art. 12 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. poz. 1085, z późn. zm.) oraz starosta uwzględnił zgłoszenie w rejestrze zawierającym informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem terenów, na których obowiązek rekultywacji obciążał starostę;
4) z uwagi na zagrożenie dla zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne niezwłoczne jej przeprowadzenie”.
Zasady dotyczące oceny zanieczyszczenia
Wspomniane przez nas Rozporządzenie Ministra Środowiska określa szczegółowo, kiedy występuje zanieczyszczenie gleby lub ziemi i kiedy konieczne jest przeprowadzenie remediacji. Precyzuje ono także, jakie substancje powodują ryzyko szczególnie istotne dla ochrony powierzchni ziemi. W tym zakresie w porównaniu z przepisami sprzed 1 września 2016 roku nie nastąpiła istotna zmiana. Nadal bowiem przyjmuje się, że zanieczyszczenie ma miejsce, gdy następuje przekroczenie dopuszczalnej zawartości substancji powodującej ryzyko. W omawianym akcie dokładnie określono dopuszczalne zawartości substancji w glebie i ziemi.
Dopuszczalne stężenia zróżnicowano dla poszczególnych typów gleb oraz grup gruntów. Limity te zostały zmniejszone w stosunku do poprzednio obowiązującej regulacji. Zwiększona została natomiast liczba substancji, których obecność w glebie oznacza, że nieruchomość jest zanieczyszczona. Wprowadzono także jednolite zasady dotyczące oceny zanieczyszczenia. Aktualnie dokonuje się jej dla wszystkich grup gruntów na tej samej głębokości. Wprowadzono również dopuszczalne wartości substancji dla powierzchniowej warstwy gleby to jest od 0 do 25 cm poniżej poziomu terenu, oraz osobno dla głębszych warstw, to jest poniżej 25 cm od poziomu terenu.
Substancje powodujące ryzyko nie zostały wymienione w rozporządzeniu w sposób zamknięty. Wprowadzono tu jednak zasadę, że jeżeli gleba lub ziemia jest zanieczyszczona inną substancją niż wymienione w rozporządzeniu, należy każdorazowo przeprowadzić ocenę realnego zagrożenia i rozważyć, czy konieczne jest przeprowadzenie remediacji. W celu oceny zagrożenia należy opracować pisemną analizę.
Etapy identyfikacji terenów zanieczyszczonych wymagających remediacji gruntów
Nowym rozwiązaniem wprowadzonym przez rozporządzenie z 1 września 2016 roku jest szczegółowe określenie pięciu etapów identyfikacji terenów zanieczyszczonych, na których konieczne jest przeprowadzenie remediacji gruntów.
Etap pierwszy
Etap pierwszy to ustalenie działalności mogącej być przyczyną zanieczyszczenia obecnie lub w przyszłości. W załączniku numer 2 do rozporządzenia określono rodzaje działalności, które z dużym prawdopodobieństwem mogą powodować historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi. Co ważne, jeżeli identyfikacja terenu zanieczyszczonego została zainicjowana na podstawie istniejących badań zanieczyszczenia gleby i ziemi wskazujących na przekroczenie dopuszczalnej zawartości substancji powodującej ryzyko w glebie lub ziemi oraz nie jest możliwe ustalenie działalności mogącej być przyczyną zanieczyszczenia na danym terenie obecnie lub w przeszłości, przechodzi się bezpośrednio do etapu trzeciego.
Etap drugi
Etap drugi to ustalenie listy substancji powodujących ryzyko, których wystąpienie w glebie lub w ziemi jest spodziewane na danym terenie. Uwzględnia się tu przede wszystkim substancje mogące wystąpić na powierzchni ziemi wskutek zidentyfikowanej podczas etapu pierwszego działalności, a także substancje powodujące ryzyko, które są wykorzystywane, produkowane lub uwalniane przez obecnie eksploatowane na danym terenie instalacje wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego.
Etap trzeci
Etap trzeci to zebranie i analiza wszystkich źródeł informacji istotnych dla oceny zagrożenia zanieczyszczenia gleby lub ziemi na danym terenie. Rozporządzenie podkreśla, że pod uwagę mogą być brane wyłącznie aktualne wyniki badań. Uznano, że takimi są badania od których wykonania nie upłynęło więcej niż 10 lat pod warunkiem, że od dnia ich wykonania na danym terenie nie zaistniały okoliczności mogące wpłynąć na zawartość zanieczyszczenia, w szczególności poważna awaria przemysłowa, emisja lub zdarzenie mogące powodować bezpośrednie zagrożenie szkodą lub szkodę w środowisku. Dodatkowo badania te muszą być opracowane przez specjalne laboratoria określone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (art. 147a ust. 1 pkt 1 lub ust. 1a). Równocześnie rozporządzenie nakazuje brać przede wszystkim pod uwagę informacje z następujących źródeł:
- zapisy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
- prognoza oddziaływania na środowisko oraz raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko,
- opracowanie ekofizjograficzne,
- program ochrony powietrza,
- przegląd ekologiczny,
- plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza wraz z opracowaniami przygotowanymi na potrzeby tego planu,
- bazy danych geologicznych,
- decyzje określające warunki korzystania ze środowiska.
Etap czwarty
Etap czwarty to zebranie informacji istotnych dla wykonania badań wstępnych oraz ich wykonanie. Za badania wstępne na tym etapie uznaje się zgodnie z rozporządzeniem:
„1) ustalenie grupy gruntów występującej na danym terenie oraz zebranie informacji o rodzaju pokrycia terenu, w tym roślinności i zabudowie;
2) lokalizację źródeł zanieczyszczeń substancjami powodującymi ryzyko, znajdujących się na danym terenie obecnie lub w przeszłości, w tym: a) źródeł lokalnych – rozumianych jako zbiorniki, magazyny, ciągi transportowe, rurociągi, urządzenia techniczne, odpady, miejsca wprowadzania ścieków do ziemi oraz inne źródła o podobnym charakterze, b) źródeł rozproszonych – rozumianych jako źródła emisji pyłów lub gazów do powietrza oraz użycie substancji powodujących ryzyko bezpośrednio na powierzchni ziemi;
3) określenie schematu lokalizacji punktów pobierania próbek gleby dla głębokości 0–0,25 m ppt, indywidualnie dla danego terenu (…),
4) określenie schematu lokalizacji punktów pobierania próbek pojedynczych gleby i ziemi dla głębokości przekraczającej 0,25 m ppt, indywidualnie dla danego terenu (…),
6) pobranie próbek gleby i ziemi zgodnie z określonym schematem lokalizacji punktów pobierania próbek oraz na określonych głębokościach (…)”.
Następnie należy przeprowadzić badania i porównać otrzymane wyniki analiz z dopuszczalnymi zawartościami, o których mowa w § 3 ust. 1. Jeżeli jest to uzasadnione, przeprowadza się także analizę, czy stwierdzone zawartości substancji na danym terenie są pochodzenia naturalnego. Kolejnym krokiem jest sporządzenie dokumentacji badań wstępnych zgodnie z § 9 ust. 9, który stanowi, iż dokumentacja powinna zawierać informacje o:
„a) datach pobrania próbek,
b) miejscach pobrania próbek (…),
c) głębokości pobrania próbek,
d) sposobie użytkowania gruntu w miejscu pobrania próbek,
e) właściwościach gleby, o których mowa w pkt 7 lit. a,
f) wynikach pomiarów, o których mowa w pkt 7 lit. b,
g) stwierdzonym zanieczyszczeniu,
h) jeżeli istnieją do tego podstawy – wynikach analizy, czy stwierdzone zawartości substancji na danym terenie są pochodzenia naturalnego”.
Etap piąty
W toku etapu piątego przeprowadzane są badania szczegółowe, które doprecyzują wyniki badań wstępnych. Rozporządzenie dokładnie określa metodykę i zakres tych badań w § 9 i § 10, w których czytamy, że badania szczegółowe polegać powinny na:
„1) określeniu indywidualnie dla danego terenu schematu lokalizacji punktów pobierania próbek w celu wyznaczenia zasięgu występowania zanieczyszczenia substancjami powodującymi ryzyko, których występowanie zostało potwierdzone w badaniach wstępnych, o których mowa w § 9 ust. 1;
2) określeniu głębokości pobierania próbek gleby i ziemi do badań w przedziale o miąższości 0–0,25 m ppt oraz głębiej niż 0,25 m ppt, aż do głębokości poniżej występowania zanieczyszczenia;
3) pobraniu próbek zgodnie z określonym schematem lokalizacji punktów pobierania próbek oraz na określonych głębokościach;
4) przeprowadzeniu badań właściwości gleby, w tym:
a) w przypadku badania zawartości substancji powodujących ryzyko z grupy metali i metaloidu – składu granulometrycznego, zawartości węgla organicznego i wartości pHKCl w próbkach pobranych na gruntach z grupy II z głębokości 0–0,25 m ppt,
b) wodoprzepuszczalności gleby i ziemi w próbkach z głębokości przekraczającej 0,25 m ppt;
5) przeprowadzeniu pomiarów substancji powodujących ryzyko, których występowanie zostało potwierdzone w badaniach wstępnych, o których mowa w § 9 ust. 1, w celu określenia ich zawartości w pobranych próbkach;
6) porównaniu otrzymanych wyników pomiarów z dopuszczalnymi zawartościami, o których mowa w § 3 ust. 1;
7) sporządzeniu dokumentacji badań szczegółowych (…)”.
Nowym rozwiązaniem rozporządzenia z 1 września 2016 roku jest to, że jeżeli na danym etapie wykluczy się istnienie potencjalnego zanieczyszczenia to można zrezygnować z przeprowadzania etapów dalszych.
Koszty remediacji gruntu
Nowe rozporządzenie z 2016 roku rodzi poważne skutki dla wszystkich właścicieli nieruchomości oraz dla osób planujących zakup gruntu przede wszystkim ze względu na koszty badań i ewentualnej remediacji. Obowiązkowe badania są bowiem bardzo kosztowne, a jeszcze większy koszt wiąże się z koniecznością przeprowadzenia oczyszczania. Osoby planujące zakup gruntu powinny to uwzględnić w swoich wydatkach. Zgodnie z ustawą o prawie ochrony środowiska, koszty takich działań obejmują koszty badań zanieczyszczenia gleby i ziemi, koszty opracowania projektu planu oraz koszty przeprowadzenia samej remediacji.
Koszty remediacji również określone są przepisami prawa. Zgodnie z art 101k ustawy o prawie ochrony środowiska regionalny dyrektor ochrony środowiska nakłada, w drodze decyzji, na władającego powierzchnią ziemi obowiązek zwrotu poniesionych kosztów remediacji danego terenu, określając w niej wysokość, sposób i termin ich uiszczenia. Tu jednak również właściciel danego terenu może ubiegać się o przeniesienie kosztów na wspomnianego już wcześniej w ustawie innego sprawcę. Sytuacja taka ma miejsce wówczas, gdy „władający powierzchnią ziemi wykaże, że historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi dokonane po dniu objęcia przez niego władania (…) spowodował inny sprawca”. W takim przypadku regionalny dyrektor ochrony środowiska nakłada w drodze decyzji obowiązek zwrotu tych kosztów na innego sprawcę, określając w niej wysokość, sposób i termin ich uiszczenia.
Istnieją jednak określone sytuacje, w których regionalny dyrektor ochrony środowiska może odstąpić od żądania zwrotu całości albo części kosztów remediacji danego gruntu. Do przypadków takich zalicza się, zgodnie z ust 4. art 101k następujące sytuacje:
„1) władający powierzchnią ziemi lub inny sprawca nie został zidentyfikowany lub nie można wszcząć wobec niego postępowania egzekucyjnego, lub egzekucja okazała się bezskuteczna;
2) koszty postępowania egzekucyjnego są wyższe niż kwota możliwa do odzyskania”.
Nasz prawnik specjalizujący się w prawie budowlanym oferuje kompleksową pomoc prawną, doradztwo oraz reprezentację klientów w sprawach związanych z procesem budowlanym. Skontaktuj się z nami i skorzystaj z naszych usług konsultacyjnych dostosowanych do Twoich potrzeb.