Zmiany w projekcie budowlanym mogą być wprowadzane przede wszystkim przez jego autora. Często różnego rodzaju modyfikacji domaga się nabywca projektu, czyli inwestor zamierzający realizować dane przedsięwzięcie budowlane. Warto pamiętać, że szczególne znaczenie, gdy chodzi o modyfikacje projektów architektonicznych, zwłaszcza przez osoby trzecie, mają regulacje należące do prawa autorskiego.
Prawa twórcy a zmiany w projekcie budowlanym: co mówią przepisy?
By w przejrzysty i spójny sposób omówić kwestię dopuszczalności wprowadzania zmian w projekcie budowlanym, zwróćmy najpierw uwagę na to, jaki status ma projekt architektoniczny jako utwór w świetle Prawa autorskiego z 1994 roku.
Prawo autorskie zapewnia ochronę dziełu – czyli intelektualnemu wytworowi projektanta (zob. art. 1 Prawa autorskiego). Dzieło to przybiera np. postać projektu architektonicznego albo architektoniczno-urbanistycznego.
Dwa rodzaje praw
Ustawa zapewnia m.in. ochronę autorskich praw osobistych. Chodzi tu o prawo do nienaruszalności (integralności) treści oraz formy utworu, a także prawo do jego rzetelnego wykorzystania (zob. art. 16 Prawa autorskiego). Można powiedzieć, że autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z jego dziełem. Odnoszą się one do niemajątkowych interesów autora.
Czym innym są określone w art. 17 Prawa autorskiego autorskie prawa majątkowe, w tym prawo do korzystania z utworu (np. do wzniesienia obiektu budowlanego w oparciu o konkretny projekt), a także wynagrodzenia za korzystanie zeń przez kogo innego (np. osobę budującą dom). Prawa majątkowe przypominają prawo własności rzeczy, dając uprawnienie do dysponowania danym dobrem, czyli utworem. Twórca decyduje także o tym, czy pobierać (a jeżeli tak – to w jakiej wysokości) wynagrodzenie od korzystających z efektu jego pracy.
Specyfika praw osobistych
Ze względu na treść osobistych praw autorskich, projektant – podobnie jak np. twórca scenariusza czy opowiadania – ma prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z dzieła. Mimo to, warto wiedzieć, że interesujące nas przepisy chronią jedynie koncepcję myślową, nie jej materialne nośniki. Ochronie prawa autorskiego nie podlega zatem sama dokumentacja projektowa, tym bardziej konkretny budynek.
Warto zaznaczyć, że autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Są także nieograniczone w czasie, zatem nie ulegają np. przedawnieniu. To właśnie one sprawiają, że przed podjęciem robót budowlanych, które ingerują w pierwotną koncepcję danego budynku niezbędne jest uzyskanie zgody jego projektanta na zmiany. W praktyce, projekt budynku często dopuszcza możliwość wprowadzania zmian (modyfikacji). Nie można ich uznać za naruszenie praw autorskich, jednak doświadczenie pokazuje, iż zakres zmian, na które autor pozwala bez konieczności uzyskiwania jego uprzedniej zgody jest niezbyt wielki.
Gdy nastąpi naruszenie praw osobistych autora, może on żądać zaniechania działań przez naruszyciela (art. 78 ust. 1 Prawa autorskiego). Może także domagać się przed sądem, by ten, kto dopuścił się naruszenia, podjął kroki niezbędne do usunięcia jego skutków. Naruszenie praw majątkowych również pociąga za sobą odpowiedzialność cywilną, określoną w art. 79 Prawa autorskiego.
Walory utworu a prawa twórcy
Należy zwrócić uwagę, że ochroną objęte jest każde dzieło, o ile stanowi przejaw działalności twórczej mającej charakter indywidualny. Powinno być także ustalone (zob. art. 1 Prawa autorskiego). Nie ma znaczenia wartość dzieła, zatem ochronie podlegają także projekty budowlane, które np. inwestor czy inni architekci uznają za słabe, nieestetyczne itp.
Czy nabywca projektu może swobodnie nanosić zmiany w projekcie budowlanym?
Warto zwrócić uwagę, że do wprowadzania zmian w projekcie budowlanym i korzystania z tak zmienionego projektu (przeróbki) nie upoważnia samo nabycie go od autora.
Zgodnie z art. 61 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z r. 1994, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego bądź architektoniczno-urbanistycznego obejmuje – o ile umowa nie będzie stanowić inaczej – prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.
Ratio legis jest tu ochrona interesów zarówno nabywcy, jak i autora gdyż przeciwdziała wykorzystaniu jego dzieła do wzniesienia wielu budynków (wyrok SN z 22 marca 2019 r., I CSK 104/18).
Inwestor nie może także dowolnie zmieniać nabytego projektu, bowiem cały czas autorskie prawa do dzieła przysługują projektantowi. Jeżeli inwestor chciałby wprowadzić zmiany (przeróbki) i wykorzystać je na placu budowy, to może tego dokonać pierwotny projektant. W takiej sytuacji, nowy projektant może wprowadzać modyfikacje tylko za zgodą tego pierwszego (zob. dotyczący rozporządzania i korzystania z opracowania cudzego utworu art. 2 Prawa autorskiego).
To samo dotyczy wykonywania kopii projektu czy wprowadzania go do pamięci komputera. Wszystkie te działania może wykonywać bez ograniczeń tylko autor projektu. Inne osoby mogą to robić wyłącznie za jego zgodą.
W jaki sposób można zwiększyć uprawnienia nabywcy?
W tej sytuacji najlepiej dla inwestora byłoby, by w umowie z projektantem wprowadzać zapisy rozszerzające jego uprawnienia. Polegałoby to na wprowadzeniu zapisów o nabyciu praw autorskich na wszelkich polach eksploatacji oraz o prawie do wprowadzania zmian. Powyższe uwagi dotyczą każdego rodzaju projektu, w tym również projektów branżowych.
Inaczej przedstawia się sytuacja z projektem zamiennym. Jest to bowiem nowy projekt, a więc także nowe dzieło. Opracowanie projektu zamiennego jest więc dopuszczalne bez konieczności uzyskania zgody autora pierwotnego projektu.
