Środki ochrony prawnej w zamówieniach publicznych to odwołanie i skarga do Sądu Okręgowego w Warszawie. Ponadto de lege lata do wniesienia skargi kasacyjnej uprawniony jest nie tylko Prezes UZP, lecz także uczestnicy postępowania. Poniżej skupiamy się na legitymacji procesowej i oparciu odwołania na zarzutach naruszenia ogólnych zasad zamówień publicznych. Uwzględniamy p.z.p. oraz ustawę o umowie koncesji na roboty budowlane i usługi.
Komu przysługują środki ochrony prawnej w zamówieniach publicznych?
Legitymowany do korzystania ze środków ochrony prawnej w zamówieniach publicznych jest ten uczestnik postępowania, który wykaże swój interes w uzyskaniu zamówienia oraz udowodni poniesienie lub przynajmniej ryzyko wystąpienia szkody będącej wynikiem naruszenia przez zamawiającego przepisów ustawy (art. 505 ust. 1 p.z.p). Tożsamą regulację znajdziemy w art. 54 ustawy o umowie koncesji. Zgodnie z nim do procedury odwoławczej stosuje się odpowiednio przepisy p.z.p. W takim sam sposób ustawa koncesyjna ukształtowała prawo zaskarżenia orzeczenia KIO do sądu (art. 56).
Stosowanie przepisów
Odpowiednie stosowanie przepisów p.z.p. oznacza, że niektóre z nich powinny być zastosowane bez modyfikacji, niektóre ze zmianami, a część nie powinna być stosowana wcale, przede wszystkim ze względu na ich bezprzedmiotowość. Ponieważ ustawa o koncesji zawiera zaledwie kilka artykułów dotyczących odwołania i skargi do sądu, regulacje p.z.p. znajdują szerokie zastosowanie.
Nie trudno zauważyć, że dostęp do środków ochrony prawnej nie jest ograniczony ze względu na przedmiot zamówienia, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z dostawami, usługami czy pracami budowlanymi. Uprawnienia zainteresowanych są zawsze takie same. Pamiętajmy jednak, że ustawa o umowie koncesji znajdzie zastosowanie wówczas, gdy szacunkowa wartość koncesji wyniesie przynajmniej 130 000 zł. (art. 4, wyłączenia ze względu na specyfikę danej umowy koncesji wymienia art. 5). I tu widać rozwiązania podobne do progów przewidzianych w p.z.p.
Onus probandi
Skarżący powinien zawsze dowieść, że ma – obiektywnie rzecz ujmując – potrzebę uzyskania rozstrzygnięcia o określonej treści, które powinno być wydane w postępowaniu, w którym wniósł środek odwoławczy (zatem nie np. w procesie cywilnym albo innym przetargu). Zauważ, że nie chodzi tu o interes dotyczący spodziewanego, przyszłego zamówienia ani o interes prawny w rozumieniu k.p.c. i k.p.a. Zgodnie z zasadą wykładni lege non distinguente nec nostrum est distinguere, słowo „interes” oznacza tak interes prawny (wynikający z norm prawa materialnego), jak i interes faktyczny, np. dążenie do zwiększenia dochodów przedsiębiorstwa lub jego renomy.
Jak już wspomnieliśmy, odwołujący się do KIO musi również wykazać, że poniósł albo że może ponieść szkodę rozumianą jako uszczerbek wymierny ekonomicznie, a jej przyczyną jest naruszenie przez instytucję zamawiającą przepisów p.z.p. Chodzi tu zarówno o działania contra legem, jak i zaniechanie wymaganych prawem czynności (sprzeczna z prawem bierność).
Umiejętne zarzucanie
Z pewnością wiesz, że oprócz legitymacji procesowej i spraw stricte formalnych, w korzystaniu ze środków ochrony prawnej pierwszorzędną rolę odgrywa prawidłowe sformułowanie zarzutu, będącego punktem wyjścia dla dalszej argumentacji.
Ze względu na brak definicji legalnej nasuwa się pytanie o znaczenie tego słowa na gruncie prawa procesowego. Najprościej rzecz ujmując, zarzut to oświadczenie skarżącego, w którym przez powołanie się na pewne fakty wskazujące na naruszenie norm p.z.p., dąży on do uwzględnienia przez KIO żądań swego odwołania. Wobec tego, oprócz wskazania zakwestionowanego zachowania zamawiającego, konieczne jest określenie, jakie fakty przemawiają za tym, że zachowanie to stanowiło naruszenie prawa. Nie wystarczy powołanie wyłącznie mniejszej czy większej liczby przepisów albo ogólnikowe stwierdzenie o zaskarżeniu np. warunków udziału w przetargu.
Środki ochrony prawnej w prawie zamówień publicznych a zasady prawne
Efektywne korzystanie ze środków ochrony prawnej w prawie zamówień publicznych nie zawsze jest równoznaczne z koniecznością wykazania, że instytucja zamawiająca naruszyła jakieś szczegółowe, „techniczne” przepisy. Przeciwnie, odwołujący się może opierać swe zarzuty na dowodzeniu, iż naruszono jedną z zasad udzielania zamówień publicznych. Dzieje się tak zarówno na gruncie p.z.p., jak i ustawy o umowie koncesji. Podstawowe znaczenie mają zasady uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców (in paribus causis paria iura). Oprócz tego ustawa expressis verbis nakazuje prowadzenie postępowania zgodnie z zasadami przejrzystości i proporcjonalności, zabraniając zamawiającemu działania in fraudem legis, czyli w celu uniknięcia stosowania relewantnych w danych okolicznościach norm prawnych (art. 12 ustawy koncesyjnej).
Do czego służą zasady?
Ratio legis zasad zamówień publicznych jest zapewnienie każdemu zainteresowanemu i zdolnemu do realizacji zamówień danego rodzaju przedsiębiorcy możliwości uczestnictwa w transparentnym przetargu oraz zagwarantowanie gospodarnego wydatkowania środków publicznych. W związku z tym każda czynność zamawiającego, która jest dokonana w celu udzielenia zamówienia – od etapu przygotowawczego, aż po wybór najlepszej oferty – powinna być dokonywana zgodnie z p.z.p.
Pamiętajmy, że zasady prawa zamówień publicznych nie są jedynie ideami albo napomnieniami, skierowanymi do prawodawcy lub urzędników. Znajdują one bezpośrednie zastosowanie, a za zapewnienie ich przestrzegania w toku przetargu odpowiada zamawiający. Jeśli nie sprosta on swym ustawowym obowiązkom, może ponieść konsekwencje, m.in. w następstwie wniesienia odwołania do KIO.
Skuteczne odwołanie
Pamiętajmy, że nie każde naruszenie zasady prawnej pozwoli na skuteczne odwołanie. Dzieje się tak, gdyż KIO bada ex officio istnienie przesłanek materialnoprawnych, o których mowa w art. 505 ust. 1 p.z.p. Wobec tego, jeśli nie będą one spełnione albo nie uda się tego dowieść, odwołanie zostanie oddalone, nawet jeżeli poszczególne zarzuty są trafne.
Uniknięciu rozczarowań pomoże konsultacja z doświadczonym praktykiem, który spojrzy na sprawę kompleksowo. Zapraszamy do kontaktu.
