rozwiązanie prawne
Pytanie, ile można nawieźć ziemi na działkę, często zadają sobie właściciele i posiadacze nieruchomości, zamierzający np. rozpocząć budowę domu lub przeprowadzić inne prace wymagające niwelacji gruntu bądź innych robót ziemnych. Również ustawodawca poświęca tej kwestii sporo uwagi. Warto zatem orientować się w aktualnym stanie prawnym.
Ile w świetle przepisów można nawieźć ziemi na działkę?
Pytanie o to, ile można nawieźć ziemi na działkę budowlaną czy rolną, ma bardzo praktyczny wymiar. Czasami rozprowadzenie cienkiej warstwy dobrej jakości ziemi na powierzchni gruntu może być rodzajem zabiegu agrotechnicznego. Celem jest wówczas poprawa właściwości gleby (np. odbudowa mikroflory, zmiana odczynu pH). Zawsze aktualne pozostaje pytanie: co mówi prawo?
Co mówi ustawa o odpadach?
Zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy o odpadach (dalej: u.o.), niezanieczyszczona gleba oraz inne materiały, które występują w stanie naturalnym i zostały wydobyte podczas wykonywania robót budowlanych, nie są zaliczane do odpadów, o ile zostaną wykorzystane do celów budowlanych, w stanie naturalnym, a przy tym na terenie, na którym je wydobyto. Wszystkie te przesłanki muszą być spełnione łącznie (zob. np. wyrok NSA z 26 maja 2023 r., III OSK 2301/21).
Inne rodzaje mas ziemnych (nie tylko gleba zanieczyszczona) u.o. uznaje za odpad. W konsekwencji zagospodarowanie takiej ziemi odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w u.o. oraz rozporządzeniach wykonawczych. Warto zauważyć, że definicja odpadu przyjęta w u.o. jest szeroka. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 6 tej ustawy, odpadem jest każda substancja albo przedmiot, którego posiadacz jest obowiązany się pozbyć, którego zamierza się pozbyć lub którego się pozbywa. Sam zamiar ponownego wykorzystania ziemi, np. do wyrównania powierzchni innej działki niż ta, z której ją wydobyto, nie sprawia, że nie mamy do czynienia z odpadem.
W konsekwencji masy ziemne, zwykle wymieszane z gruzem lub kamieniami, stanowią de iure odpad oznaczony w rozporządzeniu z 2020 r. dotyczącym katalogu odpadów kodem 17 05. „17” oznacza grupę obejmującą odpady m.in. z budów i remontów, zaś „05” — glebę i ziemię, w tym pochodzącą z terenów zanieczyszczonych (np. poprzemysłowych). Do odpadów komunalnych zaliczono glebę i ziemię pochodzącą z parków, ogrodów i cmentarzy (kod 20 02 02).
Co do zasady, rozmieszczanie (np. wsypywanie do dołów w celu niwelacji) nawiezionych mas ziemi na gruncie stanowi element procesu odzyskiwania odpadów. W związku z tym konieczne jest uzyskanie zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Powody, dla których odpady (w tym ziemię, piasek itp.) przywieziono na dany teren, nie wpływają na kwalifikację prawną odpadów ani na ewentualny obowiązek ich usunięcia (zob. wyrok NSA z 28 kwietnia 2021 r., III OSK 278/21).
Ułatwienia i ograniczenia
Osoby fizyczne i jednostki organizacyjne, które nie są przedsiębiorcami, nie mają obowiązku uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów, jeśli wykorzystują je na własne potrzeby (art. 45 ust. 1 pkt 2 oraz art. 27 ust. 8 u.o.). Podmioty te mogą przyjąć na swoją działkę do 200 kg/m² mas ziemnych i gruzu będących odpadami. Tym samym można zgodnie z prawem podnieść teren parceli o ok. 20-25 cm (zob. tabelę zawartą w rozporządzeniu z 2015 r. dotyczącym rodzajów odpadów, które można poddawać odzyskowi na potrzeby własne).
W rozporządzeniu wskazano expressis verbis, iż ziemia i gleba kategorii innych niż wskazane pod kodem 17 05 03 (tj. mające kod 17 05 04 oraz 20 02 02) mogą być wykorzystane jedynie do utwardzania powierzchni działki, bez uszczerbku dla przepisów odrębnych (innych niż rozporządzenie i u.o.), w tym Prawa budowlanego oraz Prawa wodnego. Ponadto, będącą odpadem ziemię i glebę należy magazynować w sposób zapobiegający ich szkodliwemu wpływowi na środowisko.
Odpady oznaczone kodem 17 05 03 to ziemia, która zawiera niebezpieczne substancje, m.in. PCB, czyli szkodliwe dla środowiska naturalnego i zdrowia polichlorowane bifenyle. Tym samym, by przyjąć ziemię na posesję zgodnie z prawem, trzeba nie tylko przyjąć odpady w ilościach określonych w rozporządzeniu, lecz także wykorzystać je w celach tam wskazanych (zatem do utwardzenia, a nie np. niwelacji). Wykorzystanie nawiezionej ziemi w innym celu niż określony w rozporządzeniu z 2015 r. (np. usypanie grobli czy hałdy) wymaga zezwolenia na przetwarzanie odpadów, nawet jeśli ilość ziemi nie przekracza limitów z tego aktu (zob. np. wyrok WSA w Gliwicach z 7 października 2021 r., II SA/Gl 142/21).
Zawsze obowiązują także przepisy innych ustaw, np. zakazujące naruszania stosunków wodnych i odprowadzania wody oraz ścieków na grunt sąsiedni (art. 234 Prawa wodnego). Trzeba również pamiętać o prawie sąsiedzkim, w tym zakazie immisji (art. 144 k.c.) oraz przepisach dotyczących planowania i zagospodarowania przestrzennego.
Czy i ile można nawieźć ziemi na działkę rolną?
By dowiedzieć się, ile można nawieźć ziemi na działkę rolną, by nie naruszyć przepisów, trzeba wpierw przypomnieć, że takie działki mają szczególny status. Wynika on przede wszystkim z ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (dalej: u.g.r.).
Zachowanie funkcji i urodzajności gruntu
Samo w sobie nawiezienie ziemi (np. w celu poprawy jakości gleby) nie zawsze prowadzi do zmiany sposobu zagospodarowania terenu. Jego przeznaczenie (np. pod uprawy albo pastwisko) może pozostać takie samo. Każda sytuacja powinna być oceniona indywidualnie (zob. np. wyrok NSA z 25 kwietnia 2018 r., II OSK 2763/17). Jeśli rozprowadzenie ziemi (nawet niebędącej de iure odpadem) pogorszy wartość użytkową gruntu rolnego, będziemy mieć do czynienia z jego degradacją.
Tym bardziej niedozwolone jest np. samowolne utwardzenie gruntu rolnego, nawet na cele związane z prowadzeniem gospodarstwa (np. parkowanie traktora). Zgodnie z art. 3 ust. u.g.r., degradacji i dewastacji ziemi rolnej należy zapobiegać, np. poprzez zastosowanie sankcji określonych w art. 28 u.g.r. Najpierw organ administracji powinien jednak przeprowadzić postępowanie pozwalające na ustalenie, czy doszło do funkcjonalnego przekształcenia danego terenu. Trzeba zatem ustalić, czy obniżeniu uległa wartość gleby, czy zmieniło się pH, a także warunki siedliskowe dla roślin i zwierząt.
Nawiezienie ziemi, która w świetle u.o. stanowi odpad, pociągnie za sobą zmianę przeznaczenia gruntu rolnego. W takim przypadku administracja zastosuje art. 28 u.g.r., a w konsekwencji pojawi się obowiązek usunięcia ziemi-odpadu, a następnie przeprowadzenia rekultywacji.
Właściciele gruntów będących użytkami rolnymi mają obowiązek przeciwdziałania degradacji gleb (art. 15 u.g.r.), zaś zgodnie z art. 20 u.g.r. osoba, która powoduje ograniczenie bądź utratę wartości użytkowej gruntu rolnego, ma obowiązek przeprowadzenia rekultywacji na własny koszt. W niektórych sytuacjach można rozważyć wyłączenie gruntów z produkcji rolnej (tzw. odrolnienie).
Na zakończenie warto dodać, że także MPZP obejmujący teren, na który ma być przywieziona ziemia, może np. przewidywać wymagania co do powierzchni biologicznie czynnej w odniesieniu do całej działki. Nawiezienie mas ziemnych może prowadzić do przekroczenia tych wymagań, np. poprzez „zasypanie” terenu biologicznie czynnego.
