Kodeks pracy omawia zagadnienia związane z rodzajami systemów czasu pracy w dziale szóstym w artykułach od 128. Wyróżniamy kilka systemów, spośród których pracodawca powinien wybrać najlepszy dla profilu swojej firmy. Niektóre szczególne systemy czasu pracy mogą być stosowane w sytuacjach wyjątkowych.
Jakie wyróżniamy rodzaje systemów czasu pracy?
Kodeks pracy wyróżnia następujące rodzaje systemów czasu pracy:
- podstawowy
- równoważny
- przerywany
- zadaniowy
- skróconego tygodnia pracy
- pracy weekendowej
- pracy w ruchu ciągłym“
Rodzaj obowiązującego systemu powinien wynikać z regulaminu pracy, układu zbiorowego lub obwieszczenia. Pracodawca nie musi sporządzać tych dokumentów, jeżeli rozkład czasu pracy wynika z prawa pracy lub z umowy o pracę. W każdym z powyższych systemów pracownicy mogą wykonywać swe czynności na zmiany.
System podstawowy
Najczęściej stosowanym jest system podstawowy. Polega on na wykonywaniu pracy przez pracowników przez 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Okres rozliczeniowy nie przekracza wówczas cztery miesiące. Praca ponad powyższą liczbę godzin stanowi pracę nadliczbową za co przysługuje czas wolny lub odpowiedni dodatek.
System równoważny
Kolejny jest system równoważnego czasu pracy (art. 135 k.p.). Może być on stosowany, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jego organizacją. W takim systemie dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony ponad 8 podstawowych godzin, nie więcej jednak niż do 12 godzin. Okres rozliczeniowy nie może przekraczać 1 miesiąc. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy. Kodeks pracy wyjątkowo dopuszcza przedłużenie dobowego czasu pracy nie więcej jednak niż do 16 godzin. Może to być stosowane tylko przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy. Pracownicy zatrudnieni przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób mogą wykonywać swe czynności w ramach dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin.
System przerywany
Ten system także może być stosowany wyjątkowo gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją (art. 139 k.p.). Polega on na tym, że w ramach z góry ustalonego rozkładu wprowadza się nie więcej niż jedną przerwę w ciągu doby, trwająca nie dłużej niż 5 godzin. Przerwy tej nie wlicza się do czasu pracy. Za czas przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju. System ten nie może być stosowany przy równoważnym czasie pracy, przy systemie skróconego tygodnia pracy i w weekendowym systemie czasu pracy. Kodeks pracy nakłada szczególne zasady co do procedur wprowadzenia omawianego systemu, może on być bowiem ustalany wyłącznie w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Jeżeli u danego pracodawcy nie działa taka organizacja to pracodawca musi porozumieć się z przedstawicielami pracowników.
System zadaniowy
To kolejny szczególny system czasu pracy. Jego wprowadzenie musi być uzasadnione rodzajem pracy, jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy. Jego stosowanie jest celowe wtedy gdy czas pracy pracownika nie można wymierzyć w godzinach lecz wymiarem zadań jakie ma wykonać. Pracodawca nie określa zatem godzin pracy pracownika lecz wyłącznie zadania, które maja zostać wykonane. Czas realizacji zadań zależy od pracownika. Przy tego rodzaju systemie pracodawca nie może doprowadzać do nadużywania ogólnych norm czasu pracy. Zadania powierzone pracownikowi muszą być realne do wykonania w normalnym czasie pracy tj. 8 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień. W tym systemie obowiązuje ogólna norma o 11 godzinnym odpoczynku dobowym i 5 dniowym tygodniu pracy. Nakładanie na pracownika obowiązku realizacji zadań niemożliwych do wykonania w normalnym czasie pracy będzie pracą w godzinach nadliczbowych w systemie zadaniowym. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999 I PKN 181/99).
Inne rodzaje systemów czasu pracy
Wśród różnych rodzajów systemów czasu pracy wyróżniamy również system skróconego tygodnia pracy, który polega na wykonywaniu pracy przez mniej niż 5 dni w tygodniu. Wówczas dobowy wymiar czasu pracy należy przedłużyć, jednak maksymalnie do 12 godzin. Okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc. System ten może być prowadzony niezależnie od rodzaju pracy i jego organizacji. W każdym kolejnym tygodniu pracy czas pracy musi być mniejszy niż 5 dni. Liczba dni pracy w poszczególnych tygodniach może być różna. Pracownik w jednym tygodniu może pracować 4 dni w innym 2 dni, zawsze musi to być mniej niż 5 dni. Przy tym systemie pracownik może świadczyć pracę w niedzielę i święta. Pracą w godzinach nadliczbowych przy tym systemie jest praca wykonywana ponad 12 godzin na dobę i ponad 40 godzin na tydzień. Ten system pracy nie może być stosowany wobec każdego pracownika. Nie może on być stosowany na stanowiskach pracy na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Może być wprowadzony wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.
System pracy weekendowej
To drugi system, który może być wprowadzony tylko na pisemny wniosek pracownika. Polega on na świadczeniu pracy wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. Dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony jednak nie więcej niż do 12 godzin na dobę. W obrębie tego systemu pracy można więc ustalić bardzo indywidualne rozkłady czasu pracy.
System pracy w ruchu ciągłym
Może on być wprowadzony przy pracach, które nie mogą być wstrzymane ze względu na technologię produkcji. Polega on na wydłużeniu czasu pracy do 40 godzin przeciętnie na tydzień, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 tygodni. W tym systemie dobowy wymiar czasu pracy jednego dnia może być przedłużony do 12 godzin. Praca powyżej 8 godzin stanowi podstawę do wypłaty na rzecz pracownika specjalnego dodatku. Nie jest to jednak praca w godzinach nadliczbowych. System ten jest unormowany w art. 138 kodeksu pracy.
Szukasz prawnika z wiedzą specjalistyczną w zakresie prawa budowlanego? Nasza kancelaria oferuje usługi konsultacyjne, które pomogą Ci zrozumieć i poradzić sobie z wszelkimi aspektami prawnymi związanymi z budową. Skontaktuj się z nami, aby umówić się na spotkanie.
