Inspektor nadzoru inwestorskiego jest obok inwestora, projektanta oraz kierownika budowy bądź kierownika robót uczestnikiem procesu budowlanego (art. 17 Prawa budowlanego). Jego ustanowienie zależy w zasadzie od swobodnej decyzji inwestora, jednak w niektórych przewidzianych przez prawo sytuacjach może ono okazać się obowiązkowe.
Wprowadzenie do zagadnień związanych z osobą inspektora nadzoru inwestorskiego
Można powiedzieć, że inspektor nadzoru inwestorskiego to sui generis przedstawiciel inwestora na placu budowy wyróżniający się szczególną wiedzą techniczną. Celem jego działań podejmowanych w toku procesu budowlanego powinien być zawsze dobrze pojęty interes inwestora oraz interes społeczny.
Kompetencje i odpowiedzialność
Wykonywanie nadzoru inwestorskiego jest expressis verbis zaliczane do samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (art. 12 ust. 1 pkt 4 Prawa budowlanego). Zgodnie z definicją ustawową, samodzielna funkcja techniczna to działalność, która ze swej istoty wiąże się z koniecznością profesjonalnej (fachowej) oceny zjawisk technicznych lub z koniecznością samodzielnego (zatem opartego na szerokiej, pogłębionej wiedzy teoretycznej i praktycznej) rozwiązywania zagadnień technicznych, organizacyjno-technicznych lub architektonicznych (art. 12 ust. 1 Prawa budowlanego ab initio).
Samodzielną funkcję techniczną może wykonywać jedynie ten, kto ma odpowiednie wykształcenie techniczne połączone z praktyką w zawodzie. Potwierdzeniem spełnienia wymogów ustawowych jest decyzja organu samorządu zawodowego (izby samorządu) określana mianem „uprawnień budowlanych” (por. art. 12 ust. 2 Prawa budowlanego). Zadaniem inspektora jest kontrola prawidłowego przebiegu prac na budowie, więc konieczne jest, aby posiadał on uprawnienia budowlane do kierowania robotami budowlanymi.
Należy jednak pamiętać, że inspektor ani nie kieruje robotami na budowie, ani nie ponosi odpowiedzialności za organizację przebiegu inwestycji (zob. np. uzasadnienie wyr. KIO z 4 II 2019, KIO 51/19). Czym innym jest odpowiedzialność zawodowa za wadliwe wykonywanie powierzonych obowiązków.
Czy zawsze trzeba powołać tę osobę?
W zasadzie ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego jest fakultatywne. Oznacza to, że inwestor może to uczynić, ale nie jest do tego zobowiązany (art. 18 ust. 2 Prawa budowlanego). Ustawa wprowadza od powyższej zasady dwa wyjątki.
Pierwszy – polegający na tym, że organ administracji architektoniczno-budowlanej może nałożyć w decyzji o pozwoleniu na budowę obowiązek ustanowienia przez inwestora inspektora nadzoru. Taki obowiązek może znaleźć się w decyzji tylko, jeżeli przemawia za tym albo przewidywany wpływ obiektu czy robót budowlanych na środowisko naturalne, albo wysoki stopień skomplikowania tychże robót lub obiektu (art. 19 ust. 1 Prawa budowlanego).
Drugi wyjątek – dotyczy określonej kategorii obiektów budowlanych. W przypadku ich realizacji konieczne jest zawsze ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego.
Rodzaj tych obiektów określa – wydane w oparciu o art. 19 ust. 2 Prawa budowlanego – rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 19 listopada 2001 r. w sprawie rodzajów obiektów budowlanych, przy których realizacji jest wymagane ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego. Rozporządzenie określa ponadto kryteria techniczne, którymi powinna kierować się administracja architektoniczno-budowlana przy wydawaniu decyzji zobowiązujących do ustanowienia inspektora.
Zgodnie z Rozporządzeniem ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego jest konieczne przykładowo przy budowie obiektów budowlanych:
– użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego o kubaturze 2.500 m3 i większej;
– budynków i budowli:
a) o wysokości nad terenem 15 m i większej,
b) zawierających pomieszczenie zagrożone wybuchem w rozumieniu przepisów przeciwpożarowych.
– służących do składowania i usuwania, wykorzystywania lub unieszkodliwiania odpadów,
– linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i większym oraz stacji elektroenergetycznych, rozdzielczych i przetwórczych z nimi związanych,
Inspektor nadzoru wymagany jest również między innymi przy realizacji obiektów, które zawierają elementy konstrukcyjne o rozpiętości 12 m i większej, wysięgu 3 m i większym lub o wysokości jednej kondygnacji 6 m i większej.
O tym, że w danej sytuacji wymóg powołania inspektora zaistniał, inwestor dowiaduje się z decyzji o pozwoleniu na budowę. W decyzji wskazywana jest również specjalność takiego inspektora. W przypadku dużych inwestycji, często wymagane jest ustanowienie kilku inspektorów nadzoru inwestorskiego w zakresie różnych specjalności i branż. W takiej sytuacji inwestor wyznacza jednego z nich jako koordynatora (art. 27 Prawa budowlanego).
Jaki jest zakres obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego?
Nie budzi wątpliwości, że podstawowym obowiązkiem inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie jest reprezentowanie swego mocodawcy. Jak ujmuje to Prawo budowlane, reprezentacja ta polega na kontrolowaniu zgodności realizacji budowy z projektem bądź z pozwoleniem na budowę, z zasadami wiedzy technicznej oraz z przepisami prawa (art. 25 pkt 1 Prawa budowlanego). Inspektor jest ponadto ex lege zobowiązany do sprawdzania, czy jakość wykonywanych robót budowlanych jest odpowiednia oraz czy przy poszczególnych pracach stosowane są wyroby zgodnie z art. 10 Pr. Bud. (art. 25 pkt 2. Prawa budowlanego). Obowiązki te łączą się z uprawnieniami inspektora, o których piszemy nieco niżej.
Odbiory, próby i potwierdzenia
W myśl art. 25 pkt 3 Prawa budowlanego inspektor sprawdza i przeprowadza odbiór robót budowlanych ulegających zakryciu oraz tzw. robót zanikających. Jest on również zobowiązany do uczestnictwa w odbiorach technicznych i próbach instalacji (np. gazowej lub elektrycznej), urządzeń technicznych (np. kotłów CO) oraz przewodów kominowych. Powinien również przygotowywać odbiór gotowych obiektów, a następnie brać w nim udział oraz przekazywać te obiekty do użytkowania (art. 25 pkt 3 Prawa budowlanego). Inspektor jest ponadto zobowiązany do potwierdzania faktycznie wykonanych robót budowlanych oraz usunięcia ich ewentualnych wad. Inspektor może również kontrolować rozliczenia budowy – ale tylko wówczas, gdy zażąda tego inwestor (art. 25 pkt 4 Prawa budowlanego).
Jakie prawa ma inspektor nadzoru inwestorskiego?
Na wstępie podkreślmy, że przewidziane w Prawie budowlanym prawa inspektora nadzoru inwestorskiego dopełniają jego obowiązki. Dzięki takiej komplementarności możliwa jest pełna realizacja zadań inspektora.
Nadzór i kontrola
Przede wszystkim inspektor może wydawać kierownikowi robót lub kierownikowi budowy polecenia w zakresie usunięcia nieprawidłowości albo zagrożeń, przeprowadzenia badań albo prób (również, jeśli konieczne okazuje się odkrycie elementów albo robót zakrytych, art. 26 u pkt 1). Oprócz tego, osoba ta ma prawo domagać się przedstawienia ekspertyz (rzecz jasna, dotyczących nadzorowanych przezeń robót) a także dokumentów i informacji, które potwierdzają, że przy wykonywaniu robót zastosowano wyroby zgodnie z art. 10 Prawa budowlanego. Inspektor może ponadto żądać udostępnienia mu dokumentów i informacji pozwalających stwierdzić, że urządzenia techniczne wykorzystywane na budowie są dopuszczone do stosowania (art. 26 pkt 1 Prawa budowlanego).
Przyjmuje się, że polecenia inspektora powinny być wpisywane w dzienniku budowy.
Usuwanie wad i wstrzymanie robót
Szczególnie ważne jest uprawnienie inspektora do żądania od kierownika budowy (robót) poprawienia albo wykonania ponownie robót zrealizowanych wadliwie. Jeżeli kontynuacja robót budowlanych mogłaby stworzyć zagrożenie albo sprawić, że powstanie niedopuszczalna niezgodność z pozwoleniem na budowę bądź projektem, osoba ta może zażądać wstrzymania dalszych prac (art. 26 ust. 2 in fine Prawa budowlanego). Wszystkie polecenia wydawane przez inspektora powinny być dokumentowane wpisem w dzienniku budowy.
Wyliczone przez nas powyżej uprawnienia to tzw. kompetencje władcze. Kierownik budowy ma obowiązek zastosowania się do nich. W przeciwnym razie musi liczyć się z odpowiedzialnością zawodową. By uniknąć iluzoryczności nadzoru, prawo wyraźnie zakazuje łączenia funkcji inspektora i kierownika budowy (art. 24 ust. 1 Prawa budowlanego).
Na zakończenie warto zwrócić uwagę na wypowiedź J. Dessoulavy-Śliwińskiego, który trafnie przypomina, że poszczególne uprawnienia inspektora to de facto jego obowiązki. W praktyce ich wykonywanie okaże się nieraz jedynym sposobem wykonywania efektywnego nadzoru inwestorskiego.
