Jednym ze sposobów rozwiązania sporu z zakresu budownictwa jest rozstrzygnięcie go przez sąd arbitrażowy. Arbitraż jest to alternatywa do sądownictwa państwowego. Jest to sąd polubowny w którym rolę sędziego pełni arbiter posiadający specjalistyczną wiedzę. Zaletą arbitrażu jest szybkość postępowania, prostsza procedura i jednoinstancyjność. W sprawach z zakresu budownictwa ma to szczególne znaczenie, bowiem z reguły są to sprawy skomplikowane, specjalistyczne i wielowątkowe. Zastosowanie arbitrażu może doprowadzić do znacznego przyśpieszenia zakończenia sporu. Firmy budowlane niewątpliwie dostrzegają te korzyści, bowiem co roku wzrasta liczba spraw kierowanych przez nie do tego typu sądów.
Jak skierować sprawę do sądu arbitrażowego?
Aby daną sprawę skierować do rozstrzygnięcia przez sąd arbitrażowy, to strony sporu muszą się w tym zakresie porozumieć. Konieczne jest dla podjęcia takiego działania sformułowanie w formie pisemnej zapisu na sąd polubowny (klauzula arbitrażowa). Zapis taki może być zawarty w umowie o roboty budowlane albo później w porozumieniu już zawartym po powstaniu sporu.
Wiele sądów proponuje swoje własne klauzule arbitrażowe. Przykładowo największy polski Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej proponuje następujący zapis: „Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub powstające w związku z nią będą rozstrzygane przez Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, stosownie do regulaminu tego sądu obowiązującego w dacie wzniesienia pozwu.”
Oczywiście nie ma obowiązku stosowania takiej klauzuli. Jest ona jednak pomocna, bowiem zawiera wszystkie istotne postanowienia. Strony mogą w umowie wpisać też własną klauzulę arbitrażową. Należy w tym zakresie zachować ostrożność bowiem błędy w zapisach mogą skutkować uznaniem klauzuli za nieważną i spowodować potem odrzucenie pozwu przez sąd.
Zapis na sąd polubowny umieszczany jest z reguły w końcowych postanowieniach umowy o roboty budowlane. W klauzuli strony mogą postanowić, że spór będzie rozstrzygany albo przez stały sąd arbitrażowy albo sąd powołany dla danego sporu lub też tak zwany sąd administrowany.
Sąd stały
Stały sąd arbitrażowy to sąd polubowny, który funkcjonuje w sposób stały. Spory w nim rozstrzygane są na podstawie regulaminów funkcjonujących w tej instytucji. Tego typu sądy posiadają również własną listę rekomendowanych arbitrów. Do najbardziej renomowanych sądów tego typu należą Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy przy Międzynarodowej Izbie Handlowej w Paryżu oraz Londyński Sąd Międzynarodowego Arbitrażu. W kraju największym sądem jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.
Sąd powołany dla danego sporu (ad hoc)
Sąd arbitrażowy ad hoc to sąd powołany dla rozstrzygnięcia danego sporu. W umowie zawierającej zapis na taki sąd, powinna więc być określona procedura rozpoznawania sprawy. Powoduje to, że postępowanie przed tego typu sądem jest najbardziej dostosowane do oczekiwań stron. Strony określają również zasady wyboru arbitrów lub w zapisie wymieniają kto nim będzie już z imienia i nazwiska. Arbitrem może być każdy, oprócz sędziego sądu powszechnego. Po rozpoznaniu danej sprawy sąd ad hoc rozwiązuje się. Z kolei sąd arbitrażowy administrowany to sąd polubowny ad hoc, który wykorzystuje jednak zaplecze administracyjne stałego sądu polubownego.
Postępowanie przed sądem arbitrażowym
Postępowanie przed sądem arbitrażowym jest znacznie mniej sformalizowane niż w sądach powszechnych. Nie ma jednej procedury postępowania przed sądami polubownymi. Każdy bowiem sąd stały stosuje swoje regulaminy. Natomiast w przypadku sądów ad hoc strony same układają pasujący im tryb postępowania.
Spór może być skierowany pod sąd polubowny w każdym momencie. Nie może być tylko tak, by ten sam problem był już wcześniej rozstrzygany przez sad powszechny. Postępowanie inicjuje się poprzez wniesienie pozwu lub złożenie pisma o nazwie „wezwanie na arbitraż.” Strona może wycofać się z postępowania arbitrażowego aż do pierwszej rozprawy. Późniejsza rezygnacja z arbitrażu wymaga zgody obu stron. Zasadą jest, że pozew lub wezwanie na arbitraż jest doręczane drugiej stronie postępowania. Może ona się ustosunkować do twierdzeń swojego przeciwnika w odpowiedzi na pozew. Nie jest to jednak obowiązkowe.
Rozprawa oraz postępowanie dowodowe
Następnie przeprowadzane jest postępowanie dowodowe. W większości wypadków jest to postępowanie znacznie mniej rozbudowane niż występowanie przed sadem powszechnym. Wynika to z faktu, że sąd polubowny ma dużą swobodę w działaniu oraz w ocenie materiału dowodowego sprawy. Z reguły jest więc tak, że sąd polubowny decyduje na podstawie dokumentów, na rozprawie lub nawet bez rozprawy.
Rozprawa jest także mniej sformalizowana niż w sądzie powszechnym, może ona się odbywać w dowolnym miejscu, na przykład w hotelu, sali konferencyjnej lub innym dowolnym miejscu. Strony zajmują miejsce przy tym samym stole a pełnomocnicy nie muszą zakładać tóg.
W większości sądów polubownych nie obowiązuje tak zwana prekluzja dowodowa. Oznacza to, że z reguły dowody mogą być przedstawiane w każdym momencie aż do wydania wyroku. Niektóre sądy na początku sprawy sporządzają tak zwany akt misji. W dokumencie tym spisywane są zagadnienia jakie mają być rozstrzygnięte w toku procesu. Strony po zapoznaniu się z tym dokumentem podpisują go i od tego momentu następuje związanie wszystkich uczestników zakresem sporu wskazanym w akcie misji.
Wyrok w sądzie arbitrażowym
Po zakończeniu postępowania sąd arbitrażowy wydaje wyrok. Wyrok ten nie ma jednak od razu takiej samej mocy jak wyrok sądu powszechnego. Zgodnie z art. 1212 k.p.c. wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sadu powszechnego lub ugodą zawartą przed sądem, dopiero po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu ich wykonalności.
O uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności sąd powszechny orzeka na wniosek strony. Do wniosku należy dołączyć oryginał lub poświadczony odpis wyroku sądu polubownego (albo ugody) i oryginał zapisu na sąd polubowny. Po zbadaniu tych dokumentów sad powszechny wydaje postanowienie, na które przysługuje zażalenie
Sąd odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody, jeżeli:
- „Według przepisów kodeksu spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego;
- Uznanie lub wykonanie sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego);”
Koszty postępowania przed sądem arbitrażowym
Jeżeli chodzi o koszty postępowania przed sądem arbitrażowym to często są one znaczne. Zależą one od wartości przedmiotu sporu. Przykładowo opłaty w Sądzie Arbitrażowym przy KIG to opłata rejestracyjna, opłata arbitrażowa i opłata mediacyjna. Opłata rejestracyjna jest uiszczona przez stronę powodową i wynosi ona co do zasady 2 000zł. W niektórych przypadkach opłata ta wynosi 500zł. Opłata arbitrażowa wynosi natomiast na przykład:
- W sprawach do 40 000 zł – 3 000 zł;
- W sprawach od 40 000 do 100 000 zł – od 1szych 40 000 – 3 000 zł, a od nadwyżki ponad 40 000 zł – 8%;
Niezależnie od powyższych opłat strony obciążają również wydatki postępowania a w szczególności koszty podróży i noclegów arbitrów oraz świadków, wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych i tłumaczy, koszty rejestracji rozprawy, koszty przeprowadzenia innych dowodów w sprawie.
W postępowaniu przed takim sądem nie obowiązują normy dotyczące wynagrodzenia pełnomocników. Strona wygrywająca sprawę może więc dochodzić całych poniesionych kosztów zastępstwa.
Jednoinstancyjność postępowania
Postępowanie przed sądem polubownym jest jednoinstancyjne. Strona, która chce zakwestionować ten wyrok może złożyć do sądu powszechnego wniosek o jego uchylenie. Podstawy takiego wniosku zostały szczegółowo wskazane w art. 1206 §1k.c.
Zgodnie z tym przepisem strona może żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli:
- ”brak było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego;
- strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem polubownym;
- wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu, jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres; przekroczenie zakresu zapisu na sąd polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona, która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu;;
- nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony;
- wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony;
- w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu.”
Uchylenie wyroku sądu polubownego następuje także wtedy, gdy sąd stwierdził, że:
- „według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny;
- wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego);
- wyrok sądu polubownego pozbawia konsumenta ochrony przyznanej mu bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa właściwego dla umowy, której stroną jest konsument, a gdy prawem właściwym dla tej umowy jest prawo wybrane przez strony – ochrony przyznanej konsumentowi bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa, które byłoby właściwe w braku wyboru prawa.
Postępowanie przed sądem polubownym ma niewątpliwie wiele zalet, posiada ono jednak również pewne wady, do których należy niepewność wyroków takiego sądu i związane z tym ryzyko błędu. Faktem jest jednak to, że liczba spraw kierowanych do arbitrażu systematycznie wzrasta.
Nasi prawnicy specjalizujący się w prawie budowlanym oferują wsparcie prawnicze na najwyższym poziomie. Oferujemy analizę umów, reprezentację klientów przed sądami oraz kompleksowe doradztwo związane z przepisami budowlanymi. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać profesjonalne usługi prawne i rozwiązać swoje problemy prawne.
