W toku realizacji inwestycji budowlanej mogą zaistnieć czyny, które według prawa są traktowane jako przestępstwa, a między innymi mogą to być przestępstwa przeciwko środowisku, o których mowa w rozdziale XXII kodeksu karnego. Część z tych przestępstw jest ściśle związana z przebiegiem prac budowlanych, natomiast niektóre mogą dotyczyć procesu budowlanego.
Przestępstwa przeciwko środowisku w kodeksie karnym
Przestępstwa przeciwko środowisku, które zostały wskazane w kodeksie karnym to:
- „Dokonywanie zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym o znacznych rozmiarach;
- Niszczenie albo uszkadzanie roślin lub zwierząt na terenie objętym ochroną lub w stosunku do roślin lub zwierząt objętych ochroną gatunkową, powodujące istotną szkodę;
- Zanieczyszczanie wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym, w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach;
- Niezgodne z przepisami składowanie, usuwanie, przetwarzanie, dokonywanie odzysku, unieszkodliwianie albo transportowanie odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach;
- Wyrabianie, przetwarzanie, transportowanie, przywożenie z zagranicy, wywożenie za granicę, gromadzenie, składowanie, przechowywanie, posiadanie, wykorzystywanie, posługiwanie się, usuwanie, porzucanie lub pozostawianie bez właściwego zabezpieczenia materiału jądrowego albo innego źródła promieniowania jonizującego, w takich warunkach lub w taki sposób że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach;
- Nieutrzymywanie w należytym stanie lub nie używanie urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym;
- Oddawanie lub wbrew obowiązkowi dopuszczanie do użytkowania obiektu budowlanego lub zespołu obiektów nie mających wymaganych prawem urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczaniem lub urządzeń zabezpieczających przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym;
- Niszczenie, poważne uszkadzanie lub istotne zmniejszanie wartości przyrodniczej prawnie chronionego terenu lub obiektu, powodujące istotną szkodę;
- Na terenie objętym ochroną ze względów przyrodniczych lub krajobrazowych albo w otulinie takiego terenu, wbrew przepisom, wznoszenie nowego lub powiększanie istniejącego obiektu budowlanego albo prowadzenie działalności gospodarczej zagrażającej środowisku.”
Zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym
Pierwszy z wyżej wymienionych czynów opisany jest w artykule 181 kodeksu karnego. W przepisie tym penalizowane są dwa rodzaje działań. Pierwsze działanie opisane jest w §1, który przewiduje odpowiedzialność karną za spowodowanie zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Zagrożenie karą w tym wypadku wynosi od trzech miesięcy do pięciu lat.
Drugi typ działania opisany jest w §2 i 3 omawianego artykułu. W tych przepisach przewidziana jest odpowiedzialność karna osoby, która wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną, niszczy lub uszkadza rośliny lub zwierzęta powodując istotną szkodę, a także osoba, które niezależnie od miejsca czynu, niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta pozostające pod ochroną gatunkową powodując istotną szkodę. Te czyny zagrożone są karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. W art. 181 k.k. przewidziano możliwość nieumyślnego popełnienia czynów za co zagrożenie karą jest niższe.
Należy stwierdzić, że do czynów określonych w art. 181 k.k. dochodzi przede wszystkim w momencie przygotowania terenu pod inwestycję. To wtedy bowiem grunt jest przystosowywany do prowadzenia robót, z czym mogą łączyć się takie prace jak: wycinka drzew i krzewów, wyrównywanie terenu, dokonywanie wykopów, doprowadzanie wody, itd. W toku tych czynności inwestor musi przestrzegać przepisy prawa dotyczące ochrony środowiska w tym w szczególności przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody.
Podstawy odpowiedzialności z art. 181 k.k.
Przesłanką odpowiedzialności z art. 181 §1 jest doprowadzenie do zniszczenia znacznych rozmiarów. Pojęcie to nie zostało zdefiniowane w kodeksie karnym. Zatem od okoliczności danej sprawy zależeć będzie czy to znamię przestępstwa wystąpiło. Pod uwagę będą brane takie okoliczności, jak rodzaj roślin oraz zwierząt, których dotyczy szkoda, czy podlegają one ochronie, czy i jaki wpływ na środowisko ma wywołana szkoda.
Omawiane przestępstwo należy do kategorii skutkowych, oznacza to, że dla zaistnienia czynu konieczne jest wystąpienie skutków w postaci zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym o znacznych rozmiarach. Samo uszkodzenie środowiska nie spełnia znamion czynu. W związku z tym należy dokonać rozróżnienia między pojęciami uszkodzenie a zniszczenie. Przyjmuje się, że zniszczenie jest wyższym stopniem uszkodzenia. Określając znaczny zakres zniszczenia bez znaczenia zostaje wartość pieniężna strat. Liczy się tylko ich rozmiar. Oznacza to, że każdorazowo spowodowaną szkodę należy odnosić do danego terenu i do danej chwili. Przestępstwo może być popełniane poprzez działanie jak i zaniechanie.
Z kolei art. 181 § 2 i 3 przewiduje odpowiedzialność karną za niszczenie lub uszkodzenie roślin i zwierząt powodujące istotną szkodę na terenie objętym ochroną (§2) lub w dowolnym miejscu ale w stosunku do zwierząt lub roślin pozostających pod ochroną gatunkową (§3).
Jak z tego wynika omawiane przestępstwa dotyczą wyłącznie zwierząt i roślin objętych jedną z form ochrony przyrody. Formy ochrony przyrody określa ustawa o ochronie przyrody.
Czyny z §2 i 3 są spełnione poprzez dokonywanie zniszczeń w świecie przyrody. Przez zniszczenie rozumie się spowodowanie śmierci zwierzęcia lub rośliny. Natomiast przez uszkodzenie rozumie się ingerencje w ciało zwierzęcia lub rośliny powodujące ich uszkodzenie, które nie prowadzi jednak do śmierci.
Elementem obu przestępstw jest wywołanie konkretnej szkody, przez co należy rozumieć szkodę znaczącą przyrodniczo. Wartość materialna strat nie ma tutaj znaczenia. W tym wypadku również więc od okoliczności danej sprawy zależy czy taka istotna szkoda wystąpiła czy też nie.
Przestępstwo może być popełnione poprzez zniszczenie lub uszkodzenie nawet jednego egzemplarza występującego na określonym obszarze. Sprawca musi mieć świadomość tego, że znajduje się na terenie objętym ochroną. Musi również przewidywać lub co najmniej godzić się z tym, że swoim działaniem powoduje istotną szkodę.
Należy podkreślić, że przestępstwa z art. 181 nie muszą być wywoływane tylko przez inwestycje o znacznych rozmiarach. Nawet mały, prywatny inwestor realizujący na przykład budowę domu jednorodzinnego może być sprawcą tych przestępstw. Dlatego tak ważna jest znajomość przepisów dotyczących ochrony środowiska oraz znajomość zasad mogących przeciwdziałać negatywnym skutkom w przyrodzie poprzez prowadzenie budowy.
Zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi
Artykuł 182 kodeksu karnego dotyczy odpowiedzialności karnej za zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi. Czyn ten może być popełniony umyślnie, za co grozi kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat. Sprawca może również działać nieumyślnie, co jest zagrożone karą grzywny albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
Omawiany czyn może być popełniony miedzy innymi w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska na które wymagane jest pozwolenie. Ten czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu, a w razie nieumyślnego działania sprawcy – karą pozbawienia wolności do lat trzech. Przestępstwo z art. 182 mogło więc być popełnione na etapie realizacji inwestycji oraz w czasie eksploatacji wybudowanego obiektu.
Omawiany przepis dotyczy tylko takiego zanieczyszczenia powietrza, wody lub ziemi, które przekracza bezpieczny poziom i może zagrażać zdrowiu lub życiu wielu osób lub powodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Jest więc to przestępstwo skutkowe. Dla dokonania tego przestępstwa konieczne jest dokonanie opisanych skutków.
Dokonując oceny danej sprawy, należy przede wszystkim ustalić czy sprawca przekroczył normy dopuszczalnego zanieczyszczenia i jaki jest jego zakres. Następnie należy ustalić czy przekroczenie norm spowodowało skutki opisane w art. 182 k.k
Nieprawidłowa gospodarka odpadami
Kolejny czyn określony w art. 183 kodeksu karnego dotyczy nieprawidłowej gospodarki odpadami. Jest to także przestępstwo skutkowe. Może być bowiem popełnione tylko wtedy, gdy wystąpi zagrożenie zdrowia lub życia człowieka lub istotne zagrożenie dla jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Zagrożenie karą to kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu. W przypadku działania nieumyślnego czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
W przypadku realizacji robót budowlanych omawiany czyn może być popełniany na kilka sposobów. Przykładowo może to mieć miejsce w razie przygotowywania terenu pod inwestycję w ten sposób, że do utwardzenia gruntu używany jest gruz czy innego rodzaju odpady. Do omawianego przestępstwa może dojść również wtedy gdy inwestor lub inny uczestnik procesu budowanego niewłaściwie gospodaruje wytworzonymi przez siebie odpadami. Odpadami takimi są między innymi masy ziemne wydobyte na przykład z wykopów ( nie dotyczy to sytuacji gdy gleba jest niezanieczyszczona, pod warunkiem, że materiał ten zostanie wykorzystany do celów budowlanych w stanie naturalnym na terenie na którym został wydobyty.)
Zasady gospodarowania odpadami określa ustawa z 14 grudnia 2012r. o odpadach. Omawialiśmy to zagadnienie w artykule pt. „Gospodarka odpadami na budowie”. W artykule 197 kodeksu karnego karane jest niszczenie, poważne uszkadzanie lub istotne zmniejszenie wartości przyrodniczej prawnie chronionego terenu lub obiektu. Skutkiem czynu musi być powstanie istotnej szkody. Czyn zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. W razie nieumyślnego popełnienia czynu sprawca podlega karze grzywny albo ograniczenia wolności.
Pogorszenie obszaru chronionego
Czyn z artykułu 187 k.k. jest podobny do określonego w art. 181 kodeksu karnego. Tym razem jednak dobrem chronionym jest teren lub obiekt a nie rośliny i zwierzęta. Działanie sprawcy może polegać na istotnym zmniejszeniu wartości przyrodniczej, co oznacza zakłócenie funkcjonowania chronionego terenu lub obiektu. Do okoliczności danej sprawy zależy czy takie istotne zmniejszenie wartości przyrodniczej wystąpiło lub nie. Przykładem popełnienia omawianego czynu jest wycięcie dużej ilości drzew na obszarze parku narodowego lub na przykład zanieczyszczenie odpadami chronionego, naturalnego zbiornika wodnego.
Budowa na obszarze objętym ochroną
W art. 188 kodeksu karnego karane są czyny związane ściśle z realizacją inwestycji budowlanej. Przestępstwo z tego artykułu polega bowiem na wznoszeniu lub powiększeniu obiektu budowlanego na terenie objętym ochroną lub w otulinie takiego terenu. Zagrożenie karą to grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
Pojęcia takie jak budowa nowego lub powiększenie istniejącego obiektu budowanego należy interpretować zgodnie z przepisami ustawy Prawo budowlane. Zgodnie z tą ustawą oba te działania wypełniają pojęcie budowy. Podobnie, sformułowanie budynek czy obiekt budowlany także należy wyjaśniać zgodnie z definicjami z ustawy Prawo budowlane. Z kolei pojęcia otulina i teren objęty ochroną należy wyjaśniać zgodnie z ustawą o ochronie przyrody.
Nie każda budowa na terenach objętych ochroną stanowi czyn z art. 188 kodeksu karnego. Chodzi o to by działanie sprawcy było wbrew przepisom a więc naruszało zasady postępowania określone w ustawach dotyczących ochrony środowiska. W omawianym przepisie nie chodzi o naruszenia prawa budowalnego. Nawet wzorowo prowadzona inwestycja ściśle z zasadami przepisów budowlanych może stanowić czyn karalny. Jest tak wtedy gdy budowa ta jest nieodpowiednia dla terenu objętego jedną z form ochrony środowiska. Najprostszym przykładem może być budowa budynku w granicach parku narodowego.
Przestępstwo z art. 188 kodeksu karnego jest przestępstwem formalnym. Oznacza to, że działanie sprawcy nie musi wywoływać żadnych negatywnych skutków dla środowiska. Wystarczy, że sprawca dokona samej czynności opisanej w omawianym artykule.
Zbieg przestępstw przeciwko środowisku
W praktyce poszczególne przestępstwa przeciwko środowisku z rozdziału XXII bardzo często będą pozostawać w zbiegu. Oznacza to, że często jedno działanie stanowić będzie kilka przestępstw opisanych w artykułach od 181 do 188 kodeksu karnego. Niewątpliwie często będzie również tak, że dany czyn będzie przestępstwem z kodeksu karnego i czynem karalnym określonym w ustawie Prawo budowlane. Jako przykład takiej sytuacji można powołać się na zbieg przepisu z art. 188 i art. 90 Prawa budowlanego dotyczącego samowoli budowlanej. W takim wypadku możliwy jest również zbieg z odpowiedzialnością o charakterze administracyjnym (na przykład poprzez zapłatę opłaty legalizacyjnej).
Nasi prawnicy specjalizujący się w prawie budowlanym oferują szeroki zakres usług konsultacyjnych. Bez względu na to, czy potrzebujesz porady przy sporządzaniu umów, uzyskiwaniu pozwoleń czy rozwiązywaniu sporów, możesz polegać na naszym doświadczeniu i profesjonalizmie. Skontaktuj się z nami już teraz.