Przyłącze wodociągowe to pojęcie, którego zdefiniowanie jest bardzo istotne. Wpływa ono bowiem na zakres obowiązków budowy i obowiązków finansowych podmiotu, który zamierza przyłączyć się do sieci. Podmiot przyłączany musi bowiem wybudować przyłącze, ponieść wszelkie koszty z tym związane, a następnie zapewnić jego niezawodne działanie. Dlatego też ważne jest wskazanie, gdzie zgodnie z prawną definicją kończy się przyłącze, a gdzie zaczyna się sieć wodociągowa, zarządzanie którą pozostaje już wyłącznie w gestii odpowiedniego przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego.
Definicja ustawowa przyłącza wodociągowego
Ustawowa definicja przyłącza wodociągowego została wprowadzona od dnia 14 stycznia 2002 roku ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, zwaną dalej w tym artykule po prostu ustawą. Zgodnie z art. 2 pkt. 6 ustawy przyłącze wodociągowe jest to „odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym”. W świetle ustawy zatem przyłącza stanowią własność odbiorcy usług. Aby w pełni zrozumieć tę definicję, powinniśmy przytoczyć tu jeszcze fragment rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych, gdzie w § 3 pkt. 10 czytamy, że pod pojęciem instalacji wodociągowej prawnie rozumie się „układ przewodów wody zimnej w budynku wraz z armaturą i wyposażeniem, mający początek w miejscu połączenia przewodu z zaworem odcinającym tę instalację od wodomierza umieszczonego na przyłączu, a zakończenie w punktach czerpalnych wody zimnej”.
Definicja przed wejściem w życie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
Obecna definicja jest dość jasna. Przed datą 14 stycznia 2002 roku, to jest przed datą wejścia w życie wspomnianej ustawy, stan prawny w kwestii przyłącza wyglądał jednak inaczej. Przyłącze urządzenia wodociągowego z wodociągiem publicznym od zaworu głównego do rurociągu ulicznego stanowiło bowiem wówczas własność przedsiębiorcy będącego dostawcą wody, a nie jej odbiorcy. To właśnie z różnic pomiędzy wcześniejszymi a obecnymi przepisami wynika panujący obecnie dualizm prawny w kwestii definicji, który omówimy w kolejnej sekcji artykułu.
Dualizm prawny definicji przyłącza wodociągowego
Zmiana definicji przyłącza wodociągowego w 2002 roku nie została przeprowadzona do końca poprawnie – nowa ustawa nie wprowadziła bowiem żadnych przepisów przejściowych. Doprowadziło to do powstania dualizmu prawnego w kwestii zdefiniowania, czyją własnością jest dane przyłącze. Aktualnie mamy więc do czynienia z sytuacją, w której starsze przyłącza stanowią własność dostawcy wody, czyli odpowiedniego przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego, a nowe są własnością odbiorcy usług. Sytuacja ta jest o tyle kłopotliwa, że według przepisów prawa właściciel przyłącza jest zobowiązany do odpowiedzialności za utrzymanie go w stanie pełnej funkcjonalności. Odpowiedzialność ta uwzględnia też wszelkie związane z naprawami i konserwacją przyłącza nakłady finansowe.
Aby rozwiązać tę sytuację na korzyść dostawcy wody, czasami w regulaminach przedsiębiorstw wod.-kan. jest zawarte sformułowanie, że przyłącze stanowi własność odbiorcy usług. Z perspektywy prawa zapisy te są jednak nieważne i nie rodzą żadnych skutków co do faktycznej zmiany właściciela przyłączy wybudowanych przed 14 stycznia 2002 r. Warto zatem zakwestionować wadliwą praktykę przedsiębiorstwa, gdy bezprawnie próbuje ono przerzucić na odbiorcę wody koszt utrzymania przyłącza. Przyjmuje się bowiem, że niezależnie od zapisów w regulaminach przyłącza powstałe przed 14 kwietnia 2002 roku są własnością przedsiębiorstw, które są w całości odpowiedzialne za utrzymanie ich i wykonywanie wszelkich niezbędnych napraw.
Przepisy dotyczące obowiązków odbiorcy wody korzystającego z przyłącza wodociągowego
Zgodnie z art. 5 ust 2. ustawy odbiorca wody korzystający z przyłącza wodociągowego obarczony zostaje pewnymi obowiązkami. Należą do nich:
- budowa przyłącza i studni wodomierzowej;
- nieodpłatne zapewnienie pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego;
- zapewnienie niezawodnego działania przyłącza.
Faktycznie odbiorca wody jest więc zobowiązany do pokrycia kosztów budowy i utrzymania przyłącza. To również on ponosi wszelkie koszty związane z naprawą awarii lub nieprawidłowym działaniem. Dlatego właśnie ustalenie, czy właścicielem przyłącza jest dostawca, czy odbiorca wody jest tak newralgiczną kwestią. Właściciele przyłączy wybudowanych przed 2002 rokiem chętnie zrzekliby się odpowiedzialności na rzecz obecnych odbiorców usług, aby dzięki temu uniknąć kosztów płynących z utrzymania przyłącza w stanie pełnej funkcjonalności.
Koszty
Oczywiście z wybudowaniem przyłącza wiążą się dość znaczące koszty. Za co musimy zapłacić? Przede wszystkim, zgodnie z art. 15 pkt. 2 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, „realizację budowy przyłączy do sieci oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci”. Konieczne będzie zatem, abyśmy sami opłacili między innymi wydanie warunków technicznych przyłącza, wykonanie przez specjalistę projektu przyłącza i cały proces budowy. Będziemy także musieli pokryć koszty związane z odbiorami częściowymi i odbiorem końcowym oraz odbywającymi się w trakcie próbami technicznymi i pracami geodezyjnymi.
Całkowity koszt zależny jest od długości przyłącza, terenu, na którym prowadzona będzie budowa, oraz cen rynkowych w okolicy. Wygodnym rozwiązaniem jest odpłatne zlecenie prac miejscowej spółce wodno-kanalizacyjnej, choć za o wiele tańsze uznaje się rozbicie kosztów na koszty związane z wykonaniem projektu, koszty materiałów i koszty zlecenia budowy odpowiedniemu podmiotowi.
Czy przedsiębiorstwo będące dostawcą wody także ponosi jakieś koszty? Owszem, jeśli podczas budowy naszego przyłącza powstaje sieć wodno-kanalizacyjna przewidziana przez gminę w stadium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego lub w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Dostawca, a nie odbiorca usług, ponosi także koszty związane z kupnem, instalacją i utrzymaniem wodomierza głównego, który jest umieszczany na każdym przyłączu.
Odcinek początkowy i końcowy przyłącza wodociągowego, czyli gdzie kończy się przyłącze, a zaczyna sieć wodociągowa?
Niezależnie od perspektywy odcinek początkowy przyłącza wodociągowego nie rodzi żadnych sporów. Przyjmuje się, że przyłącze rozpoczyna się po prostu w budynku, do którego chcemy doprowadzić sieć wodno-kanalizacyjną.
Zdecydowanie inaczej jest jednak z odcinkiem końcowym przyłącza. W tej kwestii toczą się poważne spory, a trudności w określeniu, gdzie zaczyna się sieć wodociągowa, a tym samym kończy się przyłącze, nasila również fakt, że decyduje to o zakresie obowiązków odbiorcy i przedsiębiorstwa i o tym, za jak duży odcinek powstałego przyłącza odpowiedzialne jest przedsiębiorstwo (lub dostawca wody), a za jak duży odbiorca wody.
Dwa poglądy
W praktyce wykształciły się w tej kwestii dwa poglądy:
- „przyłącze kończy się na sieci wodociągowej – oznacza to, że odbiorca usług „wychodzi” ze swoim przyłączem poza granice nieruchomości i realizuje odcinek aż do sieci;
- przyłącze kończy się na granicy nieruchomości gruntowej;”
Drugi pogląd wynika głównie z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2007r. (III CZP 79/07, OSNC 2008, nr 10, poz. 111). Można też przyjąć, że zdecydowanie przeważa on w praktyce – ku niezadowoleniu przedsiębiorstw, z których duża część spotkała się z negatywną decyzją Prezesa UOKiK w razie nakładania na odbiorców obowiązku utrzymania przyłącza poza granicą nieruchomości.
Jakie materiały są konieczne do wykonania projektu przyłącza wodociągowego?
Do wykonania projektu przyłącza wodociągowego będziemy potrzebowali kompletu dokumentów i materiałów, na podstawie których można będzie szczegółowo zaplanować budowę przyłącza. Konieczna będzie tu przede wszystkim mapa sytuacyjno-wysokościowa w skali 1:1000 lub 1:500. Jeżeli przyłącze wykonywane jest podczas budowy nowego rurociągu, konieczna będzie tylko aktualizacja mapy zasadniczej, podczas remontu rurociągu natomiast musimy się zaopatrzyć w wektoryzację mapy zasadniczej lub mapę zasadniczą w postaci rastrowej.
Dane dotyczące uzbrojenia podziemnego
Ponadto, aby wykonać taki projekt, konieczne jest zebranie szczegółowych danych dotyczących istniejącego już na danym terenie uzbrojenia podziemnego, a w przypadku nowego budynku, również projektowanego uzbrojenia podziemnego. Za elementy uzbrojenia podziemnego uznaje się zarówno elementy sieci ciepłowniczej, elektroenergetycznej czy kanalizacyjnej, jak i części sieci gazowej, telekomunikacyjnej czy wodociągowej. Ze względu na obowiązkową inwentaryzację uzbrojenia terenu oraz na konieczność każdorazowego przeprowadzenia geodezyjnych pomiarów powykonawczych sieci podziemnego uzbrojenia terenu przed zakryciem go, nie powinniśmy jednak mieć szczególnych trudności z uzyskaniem wszelkich koniecznych do wykonania projektu materiałów.
Po uzyskaniu informacji o warunkach technicznych przyłączenia budynku do sieci wodociągowej od Zakładu Wodociągów i Kanalizacji możemy rozpocząć przygotowanie projektu, na podstawie projektu architektonicznego danego budynku.
Jak krok po kroku zaplanować wykonanie przyłącza wodociągowego zgodnie z przepisami?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami budowę przyłącza wodociągowego powinniśmy zacząć od zgromadzenia materiałów potrzebnych do wykonania wspomnianego już projektu. Po przygotowaniu go kolejnym krokiem jest wystąpienie z wnioskiem do Zakładu Wodociągów i Kanalizacji o podanie warunków technicznych przyłączenia do sieci wodociągowej. Ten krok może wykonać zarówno właściciel nieruchomości, jak i wyznaczona przez niego osoba upoważniona, inwestor lub biuro projektowe.
Wykonanie projektu
Następnie przystępujemy do wykonania projektu. To zadanie powinniśmy zlecić architektowi lub projektantowi posiadającemu odpowiednie uprawnienia i współpracującemu z danym zakładem wodociągowym. Dzięki temu nie będziemy mieli kłopotów z kolejnymi etapami wprowadzania naszego projektu w życie. Podczas wykonywania projektu na podstawie architektonicznego projektu domu i instalacji podejmujemy jednak decyzję nie tylko o liczbie i rodzaju koniecznych przyborów sanitarnych w budynku. Powinniśmy także zadbać wówczas o wyznaczenie trasy przyłącza, uzyskując zgodę właścicieli sąsiednich nieruchomości na roboty budowlane na terenie ich działek, określić jego średnicę, wykonać profil i zadbać o lokalizację węzła wodomierzowego w budynku. Ostatnim krokiem, który w każdym przypadku musi już wykonać profesjonalista, jest wykonanie opisu technicznego projektu.
Uzyskanie zgody w Zespole Uzgadniania Dokumentacji Projektowej
Kolejny krok to uzyskanie zgody na trasę przyłącza w Zespole Uzgadniania Dokumentacji Projektowej przy lokalnym Miejskim Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Po uzyskaniu jej kierujemy się do Zakładu Wodociągów i Kanalizacji, gdzie konieczne będzie uzyskanie zgody na wykonanie przyłącza według przedstawionego przez nas projektu. To właśnie ten moment, kiedy zatrudnienie projektanta współpracującego z lokalnym oddziałem ZwiK może znacznie skrócić proces oczekiwania na uzyskanie zgody. Taka osoba będzie bowiem miała doświadczenie, które pozwoli już za pierwszym razem dostarczyć wszystkie wymagane dokumenty i wykonać projekt zgodnie z warunkami technicznymi i szczegółami dotyczącymi montażu poszczególnych elementów przyłącza.
Zgodnie z polskim prawem do budowy przyłącza nie jest konieczne uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budowę, lecz jedynie zgody ZWiK na budowę przyłącza według przedstawionego projektu. Przed przystąpieniem do budowy należy zgłosić zamiar budowy i powiadomić ZWiK o rozpoczęciu robót. Prawo budowlane wyróżnia jednak w art. 29 ust. 1 pkt. 20 sytuacje, w których konieczne jest też sporządzenie planu sytuacyjnego na kopii mapy zasadniczej lub mapy jednostkowej znajdującej się w państwowych zasobach geodezyjnych i kartograficznych.
Prawo budowlane a proces odbioru przyłącza wodociągowego
Zgodnie z prawem budowlanym, a także z przepisami dotyczącymi obowiązkowej inwentaryzacji uzbrojenia terenu oraz przy konieczności przeprowadzenia geodezyjnych pomiarów powykonawczych sieci podziemnego uzbrojenia terenu przed zakryciem go, odbiór przyłącza wodociągowego odbywa się jeszcze przed zasypaniem go. Jak przeprowadza się proces odbioru przyłącza?
Zawiadomienie przedsiębiorstwa o zakończeniu prac
Proces ten rozpoczyna się od zawiadomienia przedsiębiorstwa będącego dostawcą wody o zakończeniu prac budowlanych związanych z wykonywaniem przyłącza, a tym samym o gotowości do odbioru. W niektórych przypadkach konieczne będzie wypełnienie wniosku o zgłoszeniu gotowości do odbioru. Następnie – najczęściej w obecności przedstawicieli obu stron – przeprowadza się próby funkcjonowania przyłącza, mające na celu sprawdzenie szczelności instalacji i poprawności jej wykonania. Podczas odbioru przedstawia się również geodezyjne mapy powykonawcze i rysunki powykonawcze.
Pisemne potwierdzenie
Ostatnim etapem jest pisemne potwierdzenie wyników prób przeprowadzonych podczas odbioru w odpowiednich protokołach odbiorów częściowych i końcowych. W przypadku stwierdzenia negatywnego wyniku prób lub błędnego wykonania przyłącza pod względem technicznym może zdarzyć się, że czynność odbioru przyłącza nie zakończy się wynikiem pozytywnym. Aby uniknąć takiej sytuacji, warto zadbać o to, aby w podpisywanym przez nas regulaminie umowy znalazły się wszystkie warunki, na podstawie których przedstawiciel przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego może odmówić pozytywnego odbioru przyłącza.
Jak UOKiK uzasadnia odpowiedzialność odbiorcy usług za część przyłącza wodociągowego do granicy działki?
Teoretycznie w ustawie definiującej przyłącze wodociągowe nie znajdujemy wyrażonej wprost informacji o wyłącznej odpowiedzialności odbiorcy usług za część przyłącza znajdującego się tylko na należącej do niego działce. W praktyce Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów konsekwentnie podejmuje decyzje zgodnie z poglądem, że odbiorca wody powinien faktycznie ponosić odpowiedzialność – także finansową – wyłącznie za tę właśnie część przyłącza. Gdzie znajdziemy podstawy dla takiego postępowania?
Odpowiedzią może być definicja przyłącza kanalizacyjnego, którą znajdujemy w art. 2 ust. 5 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Według definicji przyłączem kanalizacyjnym określa się „odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku do granic nieruchomości gruntowej”. Choć w ustawowej definicji przyłącza wodociągowego nie znajdziemy żadnego odniesienia do przyłącza kanalizacyjnego, w którym wprost wspomniana jest kwestia granicy nieruchomości gruntowej, UOKiK uznaje, że również w przypadku tych pierwszych granica ta stanowi miejsce, od którego obowiązek odpowiedzialności za dany element sieci wodno-kanalizacyjnej przechodzi na przedsiębiorstwo będące dostawcą wody.
Ponadto zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2007 (III CZP 79/07), „sytuacja, w której przyłączem byłby odcinek przewodu położony poza obszarem przyłączanej nieruchomości rodzi szereg problemów. Po pierwsze, to przyłączany podmiot musiałby uzyskać tytuł prawny do wykorzystania nieruchomości sąsiednich. Po drugie, zgodnie z art. 5 ust.2 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, jeżeli umowa o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków nie stanowi inaczej, odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych przyłączy. Trudno, zdaniem Sądu Najwyższego uznać, że w posiadaniu odbiorcy usług są także odcinki przewodu położone w cudzych nieruchomościach. Prowadziłoby to do sytuacji, w której nikt nie byłby odpowiedzialny za zapewnienie niezawodnego działania tych odcinków przewodu, ponieważ obowiązek przedsiębiorstwa wod-kan obejmuje tylko urządzenia kanalizacyjne (…), do których przyłącze nie należy. Po trzecie, zdaniem Sądu Najwyższego, to właściciel przyłącza musiałby wyrażać zgodę na podłączenie do tego przyłącza innych podmiotów. Do wszystkich tych czynności niewątpliwie lepiej przystosowane jest przedsiębiorstwo wod-kan”.
Odpowiedzialność z perspektywy przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych
A jak przedsiębiorstwa będące dostawcami wody widzą kwestię odpowiedzialności za przyłącze tylko do granicy działki? Oczywiście, zupełnie inaczej niż właściciele działek. Podkreślają oni zwykle, że uzyskanie tytułu prawnego do sąsiednich nieruchomości jest równie problematyczne dla właściciela działki, jak i dla przedsiębiorstwa, które zwykle działa w formie gminnej spółki kapitałowej i musi przejść całą drogę cywilnoprawną bez żadnych uproszczeń.
Ponadto Sąd Najwyższy oraz UOKiK, przenosząc odpowiedzialność finansową za zarządzanie częściami sieci wod.-kan. z właścicieli działek na przedsiębiorstwa, tak naprawdę przenoszą ją… po równo na wszystkich odbiorców usług danego przedsiębiorstwa. Niezależnie więc od tego, czy cała część przyłącza znajduje się na naszej działce, czy dotyczy nas sytuacja z przyłączem znajdującym się poza granicą działki – i tak poniesiemy dodatkową opłatę za przyłącza znajdujące się poza granicami działek odbiorców usług. Opłaty pobierane przez przedsiębiorstwa dostarczające wodę za świadczone przez siebie usługi są bowiem wprost proporcjonalne do wydatków, jakie ponieść musi dostawca wody, aby pokryć koszt utrzymania wszystkich części przyłączy znajdujących się poza granicami nieruchomości odbiorców.
Obecne rozwiązanie nie jest zatem z pewnością idealne i możemy spodziewać się w najbliższym czasie, że odpowiednie instancje postanowią rozwiązać zaistniałą sytuację w drodze wprowadzenia nowelizacji ustaw, a nie wydawania kolejnych orzeczeń przez Sąd Najwyższy i UOKiK. Duży zakres zagadnień związanych z wykonaniem i użytkowaniem przyłącza znajduje się bowiem wciąż w niezbyt jasno sprecyzowanej strefie pełnej domysłów i odwoływania się do wcześniejszych decyzji.
W naszej kancelarii prawniczej mamy świadomość, że prawo budowlane może być skomplikowane i trudne do zrozumienia. Dlatego oferujemy usługi konsultacji prawnych, aby pomóc Ci w zrozumieniu i interpretacji przepisów. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać jasne i profesjonalne odpowiedzi na swoje pytania.