Nadzór autorski to jedna z czynności związanych z budową zaprojektowanej nieruchomości. Choć nazwa czynności nie pozostawia wątpliwości, że powinien przeprowadzać ją autor projektu, praktyka pokazuje, że jest to kwestią o wiele bardziej skomplikowaną. Kto zgodnie z prawem budowlanym powinien przeprowadzać czynności w ramach takiego nadzoru, jakie są jego obowiązki i jak sformułować umowę? Odpowiadamy!
Spis treści
ukryj
Jak przepisy prawa budowlanego definiują nadzór autorski?
Zgodnie z ustawą o prawie budowlanym nadzór autorski nad projektem budowlanym powierza się osobom zdolnym do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, przy czym według ustawy „za samodzielną funkcję techniczną w budownictwie uważa się działalność związaną z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych”. Zgodnie z przepisami, samodzielne funkcje techniczne w budownictwie określone w treści ustawy mogą wykonywać „wyłącznie osoby posiadające odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową, dostosowane do rodzaju, stopnia skomplikowania działalności i innych wymagań związanych z wykonywaną funkcją”. Wykształcenie i praktyka powinny w każdym przypadku zostać potwierdzone przez decyzję wydawaną przez odpowiedni organ samorządu zawodowego.
Ustawa o prawie autorskim
Sama definicja tego zagadnienia jest oparta na ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku, a możliwość jego wykonywania chroniona jest właśnie zawartymi w niej prawami. Zgodnie z ustawą prawa autorskie chronią bowiem „nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu”.
Kiedy istnieje obowiązek powierzenia twórcy projektu budowlanego nadzoru autorskiego?
Wiemy już, że sprawowanie nadzoru autorskiego jest uregulowane w ustawie o prawie budowlanym oraz częściowo w ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zasady tej ostatniej ustawy mają charakter ogólny i dotyczą sprawowania nadzoru nad każdym utworem. Regulacje związane z jego sprawowaniem nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-urbanistycznymi uregulowane są w przepisach odrębnych, zgodnie z art. 60 ust. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Za takie przepisy uznaje się właśnie ustawę o prawie budowlanym, która ma charakter przepisu szczególnego.
Inicjatywa inwestora
Co do zasady, przeprowadzenie takiego nadzoru podczas budowy nieruchomości według określonego projektu zależy od inicjatywy inwestora. Istnieją jednak przypadki, w których inwestor zobowiązany jest do jego zorganizowania. Zgodnie z punktem 1 artykułu 19 prawa budowlanego, „organ administracji architektoniczno-budowlanej może w decyzji o pozwoleniu na budowę nałożyć na inwestora obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego, a także obowiązek zapewnienia nadzoru, w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych bądź przewidywanym wpływem na środowisko”.
Niestety znaczna część inwestorów uznaje taki nadzór za niepotrzebny nawet w przypadku inwestycji będących dużymi i złożonymi obiektami. Należy więc zaznaczyć, że brak zobowiązania autora projektu do sprawowania nadzoru autorskiego podczas budowy może prowadzić do poważnych problemów, zwłaszcza w przypadkach, gdy w trakcie realizacji projektu wystąpi potrzeba wprowadzenia w nim istotnych poprawek czy zmian. Wynika to z treści art. 57 ust. 2 ustawy o prawie budowlanym, w którym czytamy, że „w razie zmian nieodstępujących w sposób istotny od zatwierdzonego projektu lub warunków pozwolenia na budowę, dokonanych podczas wykonywania robót, do zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, należy dołączyć kopie rysunków wchodzących w skład zatwierdzonego projektu budowlanego, z naniesionymi zmianami, a w razie potrzeby także uzupełniający opis. W takim przypadku oświadczenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2 lit. a, powinno być potwierdzone przez projektanta i inspektora nadzoru inwestorskiego, jeżeli został ustanowiony”. W takiej sytuacji jeśli osoba wykonująca projekt nie była zobowiązana do sprawowania nadzoru, nie ma ona podstaw do podpisania takiego oświadczenia. Brak podpisu projektanta na oświadczeniu zgodnie z art 57. ust. 1 uniemożliwia inwestorowi wystąpienie z wnioskiem o udzielenie pozwolenia na użytkowanie ukończonego budynku.
Kto jest zobowiązany do sprawowania nadzoru autorskiego nad wykonywanym projektem budowlanym?
Nadzór autorski nad wykonywanym projektem budowlanym powinien sprawować autor dokumentacji projektowej, czyli zazwyczaj ten architekt, który jest odpowiedzialny za wykonanie projektu danej inwestycji. Warto jednak zdefiniować tu pojęcie, jakie kryje się za używanym często w tym kontekście terminem „projektant”. Jego legalnej definicji nie znajdziemy bowiem w ustawie o prawie budowlanym, która określa projektanta w art. 17 pkt 3 wyłącznie jako „jednego z uczestników procesu budowlanego, jak wynika z art. 12, posiadającego odpowiedniej specjalności uprawnienia budowlane”. Projektant jest jednak odpowiedzialny za wykonanie projektu budowlanego, co uznaje się w przepisach za jego podstawową funkcję w każdym procesie budowlanym. Krajowa Izba Odwoławcza w uchwale z 10 września 2014 roku (KIO/KD 75/14) uznała więc, że za treść projektu budowlanego odpowiada imiennie autor projektu, czyli właśnie projektant. Dlatego też do niego należy obowiązek sprawowania takiego nadzoru w przypadku zgłoszenia takiej potrzeby ze strony inwestora lub przez odpowiednie organy w sytuacjach, o których wspomnieliśmy w poprzedniej sekcji artykułu. Jest on też odpowiedzialny za potwierdzanie w toku prac budowlanych zgodności realizacji ze stworzonym przez niego projektem oraz uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie w przypadku zgłoszenia takiej konieczności przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego. Przepisy stanowiące o powyższych kwestiach są więc potwierdzeniem, że ustawodawca jako projektanta postrzega autora projektu, którego obowiązują określone zadania w ramach przeprowadzenia nadzoru. Należy zatem go zlecić projektantowi będącemu autorem dokumentacji projektowej, a nie osobie trzeciej, czyli projektantowi niebędącemu autorem danego projektu.
Co powinna zawierać umowa o nadzór autorski?
Zlecenie projektantowi nadzoru autorskiego należy zawsze poprzeć zawartą przez strony umową, która określi warunki współpracy, prawa i obowiązki obu stron oraz wynagrodzenie za wykonanie zlecenia. Takie umowy dzieli się zwykle na umowy dla inwestycji realizowanych w trybie zamówień publicznych oraz dla inwestycji nieobjętych zamówieniami publicznymi. Wszelkie zapisy związane z wykonaniem nadzoru w ramach tego drugiego typu inwestycji można także zawrzeć w umowie o wykonanie dokumentacji projektowej, w której określone powinno być, czy inwestor zobowiązuje autora do przeprowadzenia czynności związanych z nadzorem. Jeżeli umowa o wykonanie dokumentacji projektowej zawiera właśnie taki zapis, umowę zawiera się z projektantem już po zawarciu przez inwestora umowy o wykonanie robót budowlanych. Warto zaznaczyć, że zarówno inwestor, jak i projektant, mogą wprowadzić do takiej umowy dodatkowe zapisy, które określą na przykład liczbę pobytów projektanta na terenie budowy, koniecznych do uznania zlecenia za zrealizowane.
Umowy dla inwestycji realizowanej w trybie zamówienia publicznego wykonuje się, zgodnie z opinią prawną Urzędu Zamówień Publicznych z dnia 8 lutego 2012 roku, w formie dokumentu będącego jednocześnie umową o wykonanie prac projektowych oraz o sprawowanie nadzoru autorskiego nad wykonaniem projektu. Wynika to z faktu, że według Urzędu Zamówień Publicznych sprawowanie nadzoru powinno być uwzględnione już w postępowaniu przetargowym lub konkursie na zlecenie wykonania dokumentacji projektowej. W sytuacji, gdy nadzór ten nie został uwzględniony w postępowaniu związanym z wyborem podmiotu wykonującego dokumentację projektową, wykonawcę nadzoru można również wybrać w drodze przetargu lub konkursu.
Wymagane elementy
Co powinno znaleźć się w każdej takiej umowie niezależnie od typu realizowanej inwestycji? Przede wszystkim szczegółowe informacje dotyczące nadzoru, czyli data rozpoczęcia i zakończenia wykonywania czynności związanych z nadzorem oraz zakres i sposób pełnienia obowiązków z tego obszaru. W umowie należy także uzgodnić sposób wzywania projektanta na budowę lub na narady techniczne oraz metodę udokumentowania pobytów projektanta na terenie budowy. W umowie powinny koniecznie znaleźć się informacje dotyczące sposobu realizacji zmian i uzupełnień w dokumentacji projektowej.
Zakres obowiązków i prawa przysługujące projektantowi w ramach umowy o nadzór autorski
Umowa o nadzór autorski jest ograniczona przepisami, które decydują o tym, jakie obowiązki nałożone są na projektanta i jakie ma on prawa w związku z koniecznością realizacji tychże obowiązków.
Obowiązki
Zakres obowiązków jest określony w art. 20 ust. 1 pkt. 4 ustawy o prawie budowlanym. Przepis ten określa podstawowe obowiązki projektanta, na które składają się „sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie:
- stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,
- uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego”.
Nadzór tego typu nie obejmuje więc takich czynności, jak na przykład udzielenie wykonawcy instrukcji czy wskazówek co do technologii prowadzenia robót, sposobu zabezpieczenia robót, oceny jakości robót czy sporządzenia dokumentacji – w tym powykonawczej. Obowiązki te zgodnie z przepisami prawa budowlanego należą do wykonawcy i do nadzoru inwestorskiego.
Prawa
Zgodnie z art. 21 ustawy o prawie budowlanym, aby zrealizować swoje obowiązki w zakresie nadzoru, projektant ma prawo do „wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji oraz żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie:
- stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia,
- wykonywania ich niezgodnie z projektem”.
Projektant jest więc również odpowiedzialny za ewentualne zwrócenie uwagi wykonawcy na wadliwie wykonywane prace budowlane. Jeżeli projektant w toku sprawowania nadzoru nie podejmie czynności związanych z powiadomieniem wykonawcy o możliwości powstania wad lub zagrożenia wynikającego z wykonywania prac budowlanych niezgodnie z projektem, nie zwalnia to wykonawcy z odpowiedzialności. Brak podjęcia odpowiednich działań ze strony projektanta może jednak być powodem współodpowiedzialności pełniącego nadzór za powstanie wad lub zagrożeń.
Czy nadzór autorski nad projektem można zlecić komuś innemu niż autorowi projektu? Czym jest nadzór inwestorski?
Co do zasady, nadzór autorski różni się od nadzoru inwestorskiego tym, że powinien być on powierzony twórcy projektu. W razie zmiany projektanta sprawującego nadzór w dokumentacji budowy powinno znaleźć się oświadczenie o przejęciu obowiązków przez tę osobę oraz zgoda autora na zmianę osoby wykonującej obowiązki z zakresu nadzoru.
Nadzór prac
Gdy inwestor zleca nadzór innemu projektantowi bez zgody autora, to mamy do czynienia z nadzorem prac, a nie nadzorem autorskim. Nadzór prac zlecony inspektorowi nadzoru inwestorskiego obejmują inne przepisy ustawy o prawie budowlanym. Również w tym przypadku co do zasady to inwestor decyduje, czy zlecić nadzór nad budową odpowiedniemu inspektorowi, jednak istnieją przypadki, w których wymuszają to na nim przepisy. Określa to ust. 2 art. 19 prawa budowlanego, który stanowi, że „minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje obiektów budowlanych, przy których realizacji jest wymagane ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego, oraz listę obiektów budowlanych i kryteria techniczne, jakimi powinien kierować się organ administracji architektoniczno-budowlanej podczas nakładania na inwestora obowiązku ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego”. W wykonaniu tej delegacji przez Ministra Infrastruktury wydane zostało rozporządzenie z dnia 19 listopada 2001r. Zgodnie z §2 tego rozporządzenia, ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego jest wymagane przy budowie między innymi następujących obiektów budowlanych:
- użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego o kubaturze 2.500 m3 i większej,
- wpisanych do rejestru zabytków, w zakresie przebudowy, rozbudowy oraz wykonywania rekonstrukcji lub remontów,
- budynków i budowli:
a) o wysokości nad terenem 15 m i większej.
Inspektora nadzoru inwestorskiego obejmują również nieco inne obowiązki i prawa, określone odpowiednio w art. 25 i 26 ustawy o prawie budowlanym. Wymienia się tu obowiązki takie jak:
- „reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem lub pozwoleniem na budowę, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej;
- sprawdzanie jakości wykonywanych robót budowlanych i stosowania przy wykonywaniu tych robót wyrobów zgodnie z art. 10;
- sprawdzanie i odbiór robót budowlanych ulegających zakryciu lub zanikających, uczestniczenie w próbach i odbiorach technicznych instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych oraz przygotowanie i udział w czynnościach odbioru gotowych obiektów budowlanych i przekazywanie ich do użytkowania;
- potwierdzanie faktycznie wykonanych robót oraz usunięcia wad, a także, na żądanie inwestora, kontrolowanie rozliczeń budowy”.
Inspektorowi nadzoru inwestorskiego przyznane są również odpowiednie prawa, pozwalające mu na pełnienie swoich obowiązków w określonym zakresie. Ma on bowiem zgodnie z ustawą prawo:
- „wydawać kierownikowi budowy lub kierownikowi robót polecenia, potwierdzone wpisem do dziennika budowy, dotyczące: usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń, wykonania prób lub badań, także wymagających odkrycia robót lub elementów zakrytych, przedstawienia ekspertyz dotyczących prowadzonych robót budowlanych oraz informacji i dokumentów potwierdzających zastosowanie przy wykonywaniu robót budowlanych wyrobów, zgodnie z art. 10, a także informacji i dokumentów potwierdzających dopuszczenie do stosowania urządzeń technicznych;
- żądać od kierownika budowy lub kierownika robót dokonania poprawek bądź ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót, a także wstrzymania dalszych robót budowlanych w przypadku, gdyby ich kontynuacja mogła wywołać zagrożenie bądź spowodować niedopuszczalną niezgodność z projektem lub pozwoleniem na budowę”.
Czy autor projektu może odmówić czynności związanych z wykonaniem nadzoru autorskiego?
Zgodnie z przepisami autor projektu nie może odmówić podjęcia czynności związanych z wykonaniem nadzoru autorskiego. Wynika to z art. 20 ust. 1 pkt 4 ustawy prawo budowlane. Obowiązek projektanta ma charakter publicznoprawny, a brak jego realizacji jest zagrożony sankcjami dyscyplinarnymi. Jest to zawarte w art. 95 ustawy o prawie budowlanym, w którym określa się, jakie osoby podlegają odpowiedzialności zawodowej w budownictwie. Zgodnie z treścią ustawy są to między innymi „osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które (…) nie spełniają lub spełniają niedbale swoje obowiązki” oraz które „uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru”.
Niemniej jednak przepisy przewidują możliwość zlecenia przez projektanta prac związanych z takim nadzorem osobie trzeciej. Zlecenie musi mieć formę pisemną i zostać jak najszybciej przekazane inwestorowi, który zgodnie z art. 44 ustawy o prawie budowlanym musi niezwłocznie poinformować odpowiednie organy o zmianie projektanta sprawującego nadzór.
W przypadku, gdy autor sam zleci nadzór osobie trzeciej, inwestor ma prawo domagać się pełnej odpowiedzialności z tytułu rękojmi i gwarancji od autora projektu pomimo tego, że nie jest on obecny na terenie budowy i nie sprawuje samodzielnie takiego nadzoru. Sytuacja ta różni się więc od sytuacji, w której inwestor samodzielnie zleca wykonanie nadzoru prac osobie innej niż autor projektu, bez jego pisemnej zgody. Wówczas bowiem egzekwowanie odpowiedzialności autora z wyżej wymienionych tytułów może stanowić poważny problem i zwykle odbywa się w drodze długiego i żmudnego procesu sądowego. Wynika to z faktu, że w takim przypadku należy wykazać, czy odpowiedzialność za wady w wykonaniu projektu ponosi jego autor, czy podmiot sprawujący nadzór, który mógł doprowadzić do zaniedbań lub wprowadzić zmiany do oryginalnego projektu.
Jakie koszty wiążą się ze zleceniem nadzoru autorskiego? Czy przepisy określają ceny i stawki?
Stawki decydujące o ostatecznej cenie wykonania nadzoru autorskiego na budowie określa szczegółowo umowa między projektantem a inwestorem. Przepisy prawa budowlanego nie mają wpływu na ceny ani stawki poszczególnych architektów za wykonanie nadzoru w ramach określonych projektów. Nie stanowią one również, czy należy rozliczać go razem z wykonaniem projektu budowlanego, czy można rozliczyć go z projektantem w ramach dwóch oddzielnych zleceń. Może więc być tak, że już w umowie o prace projektowe ustalone jest tylko jedno wynagrodzenie, a zakres obowiązków projektanta obejmuje też sprawowanie nadzoru. W takim wypadku projektant nie otrzyma odrębnego wynagrodzenia za nadzór. Natomiast jeżeli strony zawierają odrębną umowę o wykonanie prac projektowych, a osobną o sprawowanie nadzoru to zasadą jest, że w każdej umowie przewidziane jest oddzielne wynagrodzenie dla projektanta.
Umowa zlecenia lub umowa i świadczenie usług
Należy również zaznaczyć, że umowa o sprawowanie nadzoru jest umową zlecenia lub umową o świadczenie usług w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Dlatego też w zakresie nie uregulowanym umową zastosowanie do niej będą mieć właśnie przepisy z kodeksu cywilnego dotyczące umowy zlecenia, zgodnie z art. 750 k. c., który stanowi, że „do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu”. W świetle art. 735 § 1 k.c. jeżeli ani z umowy ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się je wykonać bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się o wysokość wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.
Nasz prawnik specjalizujący się w prawie budowlanym pomoże Ci w zrozumieniu i skutecznym stosowaniu przepisów prawnych związanych z budową. Oferujemy usługi konsultacji, które obejmują analizę dokumentacji, reprezentację w sporach i doradztwo prawne. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać profesjonalną pomoc prawną.
